Chabówka 2024-12-16

Wagony osobowe 43A, 101A „Ryflak”.

Już w 50-latach XX wieku, w PKP widziano konieczność wprowadzenia nowych wagonów na linie lokalne. Przedwojenne wagonowy miały małą pojemność. Brakowało dla nich części zamiennych. W liczbach bezwzględnych było ich dużo, ale ich potencjał przewozowy był mały. Dlatego w Poznaniu opracowano nowy wagon osobowy, który miał być pojemny, o łatwym i szybkim dostępie do wagonu. Wagon miał być dostosowany do każdej wysokości peronu. W opracowaniu wykorzystano doświadczenia z konstrukcji wagonów turystycznych budowanych przed wojną w Warszawie, Poznaniu i Sanoku.

Wagon bezprzedziałowy typu 43A, zwany „Ryflak”, został opracowany w 1955 roku. Potoczna nazwa „Ryflak” wynikła z ryflowanych boków pudła wagonu. Ryflowanie wzmacnia konstrukcję poszycia pudła wagonu. Wagon w porównaniu z konstrukcjami przedwojennymi był bardzo nowoczesny. Jednak zdawano sobie sprawę mankamentów wagonu i konstrukcja wymagała kilku modyfikacji. W wagonie konstruktorzy zdecydowali się na znany ze starszych wagonów typ wózka Görlitz, o rozstawie osi 2,80 m.

W 1957 roku, Zakłady Cegielskiego w Poznaniu podjęły seryjną produkcję wagonów typu 43A. Produkcja trwała do 1962 roku. Zbudowano 547 egzemplarzy oraz dodatkowo 127 egzemplarzy pochodnych. Wagony tego typu i pochodnych 43A/1, 43A/2, 43A/3 i 43A/4 były produkowane w okresie 1957-1962. Wagon oznaczono serią „Bwixt”, które to oznaczenie w 1985 roku, zmieniono na seria „Bh”. Wagon jest Klasy 2, czyli z miękkimi siedzeniami.

Pierwsze wagony trafiły do dyrekcji krakowskiej. Kolejne przekazano do dyrekcji poznańskiej i pozostałych. Mimo że, wagony planowano do ciągnięcia przez wagony motorowe, to więcej wagonów było ciągniętych przez parowozy i lokomotywy spalinowe. Pierwsze wagony typ 43A malowano na kolor kremowo – niebieski, tak jak malowano wagony motorowe. Mimo, że wagon został opracowany na szlaki lokalne okazał się na tyle udany, że był stosowany w pociągach dalekobieżnych, przyspieszonych i pospiesznych. Wagony te można było spotkać nawet w pociągach relacji Warszawa – Moskwa.

Wagon typu 43A ma długość 23,30 m. Szerokość 2,91 m. Wysokość 4,06 m. Rozstaw czopów skrętu: 16,00 m. Masa wagonu wynosi 36 770 kg. Wózek toczny typu Görlitz, o rozstawie osi 2,80 m. Prędkość konstrukcyjna wynosi 120 km/h. W wagonie jest 76 miejsc siedzących. Wagon mieści 170 pasażerów. Wagon wyposażono w drzwi wejściowe z obu końców pudła oraz w jego połowie. Drzwi są otwierane ręcznie poprzez przesuniecie ich w bok. Wagon otrzymał dodatkowo drzwi przechodnie do kolejnego wagonu. Przejście jest osłonięte brezentową harmonią.

Wagon typu 43A jest wagonem dwu-przedziałowym. Siedzenia są podwójne, miękkie, tapicerowane dermą. Są takie same jak w EZT EN57. Nad oknami umieszczono pułki na bagaż. Pod oknami zainstalowano nieskładane stoliki, a pod nimi śmietniczki. Wnętrze wagonu jest oświetlone okrągłymi szklanymi lampami z żarówkami. Ściany w wagonie wyłożono lakierowaną pilśnią (białą, kremową lub zieloną) lub drewnopodobnym laminatem. Malowanie na zielono wprowadzono w 90-latach. Podłoga w wagonie jest drewniana przykryta twardym linoleum (lub podobną wykładziną). Na ścianach umieszczono wieszaki na ubrania. Kratki wentylacyjne umieszczono w suficie. Wagon jest ogrzewany. Okna w wagonie są duże, dwuczęściowe. Górna, mniejsza część jest otwierana poprzez odchylenie do środka. W każdym wagonie umieszczono rączkę hamulca awaryjnego. W wagonie jest jedna toaleta umieszczona przy środkowych drzwiach wejściowych.

Cechami rozpoznawczymi rodziny typu 43A są uchylne górne części okien burtowych oraz wnęki w ścianach czołowych mieszczące pierwotnie mostek i harmonię. W ostatnim okresie eksploatacji wiele wagonów przebudowano likwidując mostki i montując wałki gumowe w przejściach międzywagonowych.

Odmiana wagonu 43A, był wagon 45A (klasa 2) oraz wagony 44A (klasa 1), produkowany dla Jugosławii i dostosowany do prędkości 140 km/h. Podobne wagony trafiły na eksport do Indii i CCCP. Wagony na eksport produkowała fabryka PaFaWag. Wagony miały długość 24,5 m, a ściany były gładkie. W wagonach montowano wózki Görlitz, z certyfikatem do prędkości 140 km/h.

Wagon osobowy Typ 101A.

Na bazie wagonu typ 43A opracowano jego następcę, wagon typ 101A. Centralne Biuro Konstrukcyjne Przemysłu Taboru Kolejowego opracowało projekt wagonu doczepnego serii „DBhixt”, stanowiącego rozwinięcie konstrukcji wagonu typu 43A. W konstrukcji wykorzystano rozwiązania zastosowane w wagonie motorowym SN80. Produkcję wagonów typ 101A rozpoczęto w 1962 roku, w zakładach HCP, a zakończono w 1964 roku. Wagony produkowano w miejscu wolnych mocy produkcyjnych po nie produkowanym wagonie silnikowym SN80. Łącznie zbudowano 155 wagonów typu 101A.

Wymiary wagonu typu 101A pozostały bez zmian, za wyjątkiem długości, która zwiększyła się o 0,91 m. Również masa konstrukcyjna niewiele się zmieniła. Wagon ma masę 36 000 kg. Zmianie uległa ściana czołowa wagonu. Drzwi przesuwne zastąpiono drzwiami uchylnymi. Zmieniono okna na dwuczęściowe, których górna część jest otwierana poprzez opuszczenie do dołu. Okna są umieszczone w widocznej metalowej ramie. Pudło wagonu jest bardziej szczelne, aby do środka nie przenikały spaliny z lokomotywy lub zimno. Wagon otrzymał tylko ogrzewanie parowe. Poprzednik miał ogrzewanie parowe i elektryczne. Zrezygnowano z ogrzewania elektrycznego z uwagi na stosowane lokomotywy parowe lub spalinowe, przystosowane do ogrzewania parowego, na przykład lokomotywa spalinowa HCP SU45. Wszak wagony typu 101A były eksploatowane na szlakach niezelektryfikowanych.

Wagon otrzymał nowe wózki toczne, które oznaczono typ 101A. Rozstaw osi zmniejszono do 2,5 m, czyli o 0,30 m. Zmieniono system resorowania. Pozostawiono jednak widłowe prowadzenie maźnic. Była to ostatnia tego typu konstrukcja w Polsce. Rama wózka jest spawana z profili walcowanych. Dodatkowo zostały zamontowane amortyzatory hydrauliczne tłumiące ruchy poprzeczne. Rozstaw czopów wózków wynosi 15,50 m. Wózki tego typu stosowano również w wagonach typu 102A.

Wagony typu 101A skierowano do wszystkich dyrekcji kolejowych, za wyjątkiem Górnego Ślaska, gdzie skierowano wagony piętrowe. Najwięcej wagonów typu 101A trafiło do dyrekcji w Gdańsku. Wagony typu 101A były użytkowane do 90-lat. Dwa ostatnie czynne wagony zostały przekazane do skansenu kolejowego w Chabówce. Wagon osobowy 101A ma długość 24,21 m. Rozstaw czopów wózków tocznych 16,00 m. Rozwinięciem wagonu typ 101A był typ 102A. W wagonie poprawiono system ogrzewania i oświetlenia.

Opracował Karol Placha Hetman