Jaworzyna Śląska 2023-01-07

Wagon silnikowy HCP serii SN80.

Wagon silnikowy SN80 został opracowany w Poznaniu w CBKPTK, a produkowany w fabryce HCP i otrzymał oznaczenie HCP5M (Hipolit Cegielski Poznań konstrukcja 5 M-motorowy). Oznaczenie SN80 nadano na PKP.

W połowie 50-lat XX wieku zdecydowano, że w ruchu osobowym, na liniach drugorzędnych, niezelektryfikowanych, o małym potoku pasażerów zostaną wprowadzone wagony motorowe. Centralne Biuro Konstrukcyjne Przemysłu Taboru Kolejowego otrzymało zadanie stworzenia projektów wagonów silnikowych i doczepnych. Powstały wówczas dwa projekty wagonów silnikowych z przekładnią mechaniczną (typ 4M) oraz z przekładnią hydrauliczną (typ 5M). W planach było także opracowanie SZT, dwu-wagonowego oraz lekkiego autobusu szynowego.

Budowę pierwszego pojazdu 5M powierzono Zakładom Hipolita Cegielskiego, które w 1959 roku, wykonały prototyp pojazdu, oznaczonego serią SN80. Planowano w okresie 1959 – 1960, zbudowanie 25 egzemplarzy. Ostatecznie, w okresie 1961-1964 wyprodukowano tylko 13 egzemplarzy. 9 pojazdów użytkowano w Lesznie, a 3 pojazdy w Zbąszynku.

W 1961 roku, na Międzynarodowych Targach Poznańskich publicznie pokazano pierwszy egzemplarz wagonu motorowego SN80. Wagon wyposażono w sterowanie wielokrotne, do 4 wagonów SN80 w zestawie. Można było także połączyć wagony w układzie: SN80 + 101A + 101A + SN80.

Problemem okazała się sprawa przekładni hydrokinetycznych. Ponieważ polski przemysł miał trudności z wyprodukowaniem przekładni hydrokinetycznej, dlatego zdecydowano się na import tego podzespołu z Anglii. Ale wówczas okazało się, że wagon silnikowy jest stosunkowo drogi w zakupie i eksploatacji.

Pojazdy SN80 uznawano za lepsze w eksploatacji niż sprowadzane z Węgier wagony silnikowe SN61.

Z czasem, wszystkie wagony SN80 zgromadzono w Lesznie. Eksploatowano je głównie na szlaku do: Głogowa, Zbąszynka, Jarocina i Krotoszyna.

Konstrukcja pojazdu SN80.

W obu końcach pojazdu umieszczono kabiny maszynisty. Był przedział maszynowy, 2 przedziały pasażerskie mające 16 i 32 miejsca, przedział bagażowy z dodatkowymi 8 miejscami siedzącymi, jedna toaleta, przedział z kotłem ogrzewczym. Wagon silnikowy miał możliwość ogrzewania wagonów doczepnych.

Wiele elementów wagonu silnikowego SN80 zapożyczono z wagonu pasażerskiego typu 101A „Ryflak”, co obniżało koszty produkcji. Zastosowano te same okna i drzwi. Montowano identyczne fotele pasażerskie, tapicerowane bordową dermą. Zastosowane te same stoliki pod oknami. Na podłodze, wykonanej z grubej sklejki jest położona wykładzina typu PCV, w kolorze bordowym. Podłoga jest łatwa do utrzymania w czystości. Przedsionek wejściowy był wyposażony w drzwi identyczne jak w wagonie typu 101A.

Przedział toalety jest wyposażony w muszlę klozetową i umywalkę. Dostępna jest zimna i ciepła woda. Toalety jest systemu otwartego. Podłoga została wyłożona żywicą w formie basenu, co zabezpiecza przed zniszczeniem ścianek i podłogi przez wilgoć.

W kabinie maszynisty był fotel dla mechanika i składane siedzenie dla pomocnika (konduktora). Po prawej stronie są drzwi wejściowe do kabiny, oprócz drzwi wewnętrznych. Mechanik sterował wagonem poprzez prosty nastawnik jazdy, o kilku pozycjach oraz hamulec zespolony. Przewidziano możliwość sterowania wielokrotnego, maksymalnie czterema pojazdami jednocześnie. Czasami stosowano układ: SN80 + wagon 101A + SN80. Było to możliwe dzięki instalacji sterowniczej poprowadzonej w wagonie 101A. Taki zestaw nadal miał prędkość maksymalną 100 km/h.

W wagonie silnikowym SN80 do ogrzewania użyto automatyczny kocioł parowy Vapor. Kocioł może ogrzać wagon silnikowy oraz dwa doczepne wagony typu 101A „Ryflak”, utrzymując temperaturę +15 stopni Celsjusza, przy zewnętrznej temperaturze do -10 stopni Celsjusza.

Pojazd spoczywa na dwóch dwuosiowych wózkach. Układ osi B’2’. Jeden jest wózkiem napędowym, a drugi wózkiem tocznym. Zastosowano polski silnik spalinowy Wola 1DVSa/14-350, o mocy 257kW, który był produkowany w Warszawie. Przy silniku zastosowano przekładnię hydrokinetyczną Voith (typ T26/WAG/V). Wał napędowy typu „Cardana” napędza przekładnię jednej oś kół, a poprzez kolejny wał przekładnie na drugiej osi kół. Prędkość konstrukcyjna pojazdu wynosiła 100 km/h. Silnik spalinowy wysokoprężny to jest ten sam silnik, który użyto do napędu lokomotywy spalinowej SM30.

Pojazd SN80-12.

Jedyny zachowany egzemplarz SN80-12 był użytkowany do dnia 8 listopada 1979 roku. Wagon spalinowy serii SN 80-12 typ 5Mm, Nr fabr. 11270. Producent Hipolit Cegielski Poznań, Nr inwentarzowy MUZ I. – 44. Pojazd przejechał około 1 100 000 km.

W dniu 1 czerwca 1981 roku, zdecydowano o nie remontowaniu wagonu i skreśleniu go ze stanu PKP. Przez wiele lat wagon silnikowy SN80-12 stał w Warszawie. Pod „opieką” Muzeum Kolejnictwa w Warszawie wagon SN80-12 niszczał, prawie do połowy lat dziewięćdziesiątych. W kwietniu 1994 roku, przetransportowano go do Leszna. Był bardzo zdewastowany. Brakowało w nim okien, siedzeń i wielu elementуw wyposażenia. Staraniem i siłami oddziału napraw lokomotywowni w Lesznie odnowiono pudło wraz z uzupełnieniem braków i odnowieniem powłok malarskich. Wbudowano okna, naprawiono układ hamulcowy. Usprawniono ogrzewanie i układy elektryczne, w tym oświetlenia. Wyremontowano układ biegowy pojazdu. Naprawę pojazdu ukończono w 1995 roku.

Niestety, zabrakło funduszy na naprawę silnika spalinowego i przekładni hydraulicznej. Dlatego nie udało się uruchomić pociągów turystycznych na szlaku Leszno – Boszkowo. Dlatego wagon stał na bocznicy na stacji Leszno. W 2016 roku, ostatecznie wagon trafił do Muzeum Przemysłu i Kolejnictwa na Śląsku, gdzie można go oglądać do dzisiaj (2023 rok). Niestety, wagon SN80 został zniszczony także przez wandali, pseudo malowaniem. Kary za niszczenie mienia kolejowego są zdecydowanie za małe.

Dane T-T SN80:

Produkcja 1961 – 1964. Układ osi B’2’. Masa służbowa 49 600 kg. Długość całkowita 24,10 m. Szerokość 2,90 m. Wysokość 3,98 m. Średnica kół 0,94 m. Silnik spalinowy Wola 1DVSa/14-350 [2DVSa] 12 cylindrowy przy 1 500 obrotów / min. Moc 260 kW (350 KM). Moc maksymalna 265 kW (360 KM). Paliwo olej napędowy. Przekładnia hydrokinetyczna Voith typu T26/WAG/V. Prędkość konstrukcyjna 100 km/h. Liczba miejsc siedzących 48 + 8.

Opracował Karol Placha Hetman