Kraków 2024-12-31
Wagon osobowy, wagon sypialny.
Historia wagonów sypialnych jest interesująca, a w podstawie jest komfort i luksus oferowany bogatym pasażerom. Choć z czasem ten komfort i luksus stał się dostępny dla klasy średniej, co kolei wyszło na dobre. W połowie XIX wieku, kiedy kolej zaczęła zdobywać popularność, długie podróże były niewygodne i męczące. Pasażerowie często spali na twardych ławkach w wagonach trzeciej klasy. Pierwsze próby wprowadzenia wygodniejszych miejsc do spania, polegały na przeróbkach zwykłych wagonów poprzez dodanie prycz, które rozkładano na noc. W okresie 1830-1840, w UK i we Francji rozpoczęto eksperymentować z wagonami oferującymi przestrzeń do spania. W 1859 roku, w USA, pan George Pullman rozpoczął prace nad wagonami sypialnymi. Jego prototypowy wagon, nazwany „Pioneer”, zadebiutował w 1865 roku. W rzeczywistości pozostała tylko nazwa „Pullman”, która była symbolem luksusu. Wagony miały taką wadę, że miejsca do spania były rozkładane tylko na noc. Prawdziwym luksusem okazał się „Orient Expres”, gdzie bogaci pasażerowie mieli do dyspozycji prywatne kajuty z łazienkami. Dopiero później, pan George Pullman wprowadził wagony przedziałowe, a w nich; wygodne łóżka, wystrój z lakierowanego drewna, welurowe tkaniny i lampy naftowe. W tych wagonach, pełnowymiarowe łóżka pojawiły się dopiero w 1867 roku.
Pamiętajmy, że podróże dyliżansami wyglądały inaczej. Podróżni w ciągu dnia przejeżdżali 60-120 km, a noc spędzali w zajazdach. Podróż trwała bardzo długo. Dlatego podróżni z dużym zainteresowaniem przyjęli wagony sypialne; „Śpisz, a pociąg wciąż jedzie”. W 1876 roku, pan Georges Nagelmackers założył Compagnie Internationale des Wagons-Lits (CIWL), która obsługiwała prestiżowe pociągi, takie jak „Orient Express”.
W dniu 9 maja 1896 roku, z Petersburga (państwo moskiewskie) do Ostendy (obecnie Belgia) wyruszył pierwszy Nord Exspres. Pociąg był zestawiony z wagonów firmy CIWL (Compagnie internationale des wagons-lits, czyli Międzynarodowe Towarzystwo Wagonów Sypialnych). Wagony zostały zbudowane w fabryce w Görlitz. Na granicy państwa moskiewskiego, podczas odprawy, pasażerowie przesiadali się do innego pociągu. Stacja graniczna w Ejdkunach (Чернышевское – Czernyszewskoje). Pociąg jechał przez Prusy już po normalnym torze.
W okresie od 1880 roku do 1939 roku, wagony sypialne stały się symbolem komfortu i prestiżu. Wagony sypialne były powszechnie wykorzystywane w dalekodystansowych pociągach, takich jak Trans-Syberyjski, Blue Train w RPA czy Simplon-Orient-Express w Europie. W okresie 1890-1930, firma CIWL dominowała w Europie, prowadząc wagony sypialne, o standardzie hotelowym. W USA, w okresie 1930-1940, dominowała firma Pullman Company, która dysponowała flotą kilku tysięcy wagonów sypialnych, z których korzystali zarówno bogaci podróżni, jak i klasa średnia.
Druga wojna światowa, którą rozpoczęli germańcy z braćmi moskalami, zmieniła transport. Spadło znaczenie wagonów sypialnych. Pojawiło się pasażerskie lotnictwo, a pociągi z lokomotywami spalinowymi i elektrycznymi, zaczęły kursować z prędkościami 140 km/h – 160 km/h. Jednak w takich krajach jak: CCCP, Chiny i Indie, kolej nie utraciła swojego prestiżu. Po 1950 roku, w wagonach wprowadzono klimatyzację, nowe systemy oświetlenia i toalety z prysznicami. Ale wagony sypialne powoli odchodziły w niszowy segment.
Wagony sypialne w Polsce.
W Polsce utworzono przedsiębiorstwo WARS, które obsługiwały wagony barowe – restauracyjne i wagony sypialne – kuszetki. Nazwa WARS to akronim od pełnej nazwy Wagony Restauracyjne i Sypialne. Firma WARS powstała w 1948 roku, w ramach Państwowego Biura Podróży ORBIS. W 1960 roku, w firmie Wagony Restauracyjne i Sypialne Orbis, wyraz ORBIS zastąpiono wyrazem WARS.
Klasycznymi daniami w barach WARS był bigos, fasolka po bretońsku, cienki jak bibuła kotlet schabowy i rozcieńczone lane piwo. Firma WARS nie tylko obsługiwała wagony, ale także restauracje i bary na dworcach PKP i PKS. W pociągach w których nie było baru, w pierwszym lub ostatnim przedziale składu pociągu, organizowano sklepik z: herbatą, kawą, piwem, wodą butelkowaną, batonami, czekoladą, gotowymi kanapkami. Posiłki podawano na białej fajansowej zastawie z logo WARS. Do tego były aluminiowe sztućce wielokrotnego użytku. Byli także przenośni sklepikarze, którzy z towarem przechodzili przez pociąg na dużych stacjach i wysiadając na następnej stacji.
W 70-latach XX wieku, WARS miał na stanie 114 wagonów restauracyjnych i barowych oraz organizował około 350 sklepików w przedziałach. Wagony były kontrolowane przez pracowników sanepidu. Sprawdzano jakość, cenę a nawet i wagę oferowanego jedzenia. Kontrolowano wygląd kelnerów, którzy obowiązkowo mieli białą bluzę i czarne spodnie, a kobiety biały długi fartuch i czepek na głowie.
Po 1989 roku, firma podupadła. W 90-latach, WARS został przekształcony w spółkę akcyjną. Od 2008 roku, firma zmodernizowała wagony i pozyskała wysoko wykwalifikowany personel, który stale podnosił swoje kwalifikacje i umiejętności. W 2012 roku, WARS obsługiwał 15 wagonów restauracyjnych i 46 barowych, 79 wagonów sypialnych i 55 wagonów z miejscami do leżenia (kuszetka). WARS wprowadził mobilne wózki, czyli mini sklepiki z napojami i przekąskami.
Obecnie firma WARS świadczy usługi tylko dla przewoźnika PKP InterCity. Do 2020 roku, czyli pandemii chińskiego wirusa, firma obsługiwała 17 składów Intercity Premium. Posiadała 22 wagony restauracyjne, 55 wagonów barowych i 42 wagony sypialne – kuszetki. Przedsiębiorstwo posiada również cztery restauracje w Warszawie. Firma zatrudniała około 1 400 pracowników. Aktualnie (2024 rok) spółka w 50,02 % jest własnością PKP InterCity, a w 49,98 % należy do Skarbu Państwa. W okresie 2009-2015, Polski rząd folksdojczów, komunistów i masonów, próbował sprzedać swoje udziały, ale bezskutecznie.
Na dzień 17 listopada 2022 roku, firma PKP InterCity posiadała 133 wagony sypialne, z czego 61 egzemplarzy jest sprawnych. 10 egzemplarzy z tych wagonów była poddawana okresowym naprawom, a 62 wagony były przeznaczone do sprzedaży. W tym czasie, firma PKP InterCity miała łącznie 49 wagonów kuszetek, ale tylko 21 było sprawnych, z czego 3 przechodziły właśnie przeglądy. 25 wagonów kuszetek było przeznaczonych do sprzedaży. W 2022 roku, firma PKP InterCity uruchamiał 42 wagony sypialne (oznaczenie WLAB) i 12 wagonów z miejscami do leżenia (oznaczenie Bc) w 26 pociągach.
W 2022 roku, firma InterCity planowała zakup 300 nowych wagonów, a wsród nich 39 egzemplarzy wagonów dzienno-nocnych, o prędkości 200 km/h. Polskie firmy liczyły na pozyskanie kilkunastu kontraktów. Niestety, w grudniu 2023 roku, do władzy w Polsce powrócili folksdojcze, komuniści i masoni. Zawarte nowe kontrakty ominęły wszystkie Polskie firmy.
Początkowo wszystkie wagony były malowane na kolor ciemnozielony (oliwkowy), jako schemat ochronny na czas wciąż możliwej kolejnej wojny. Potem wprowadzono nowe kolory: kuszetki pomalowano na niebiesko, wagony sypialniane na granatowo, a gastronomiczne przemalowano na rdzawo-brązowy.
Obecnie firma WARS prowadzi typowy catering oraz jeżdżący hostel. WARS świadczy usługi w wagonach restauracyjnych, barowych, sypialnych oraz kuszetkach. Przedsiębiorstwo świadczy również usługi w zakresie czyszczenia i mycia wagonów osobowych oraz posiada cztery restauracje zlokalizowane w Warszawie. Wagony dzierżawione przez WARS pomalowane są w kolorach wyróżniających je od od innych wagonów PKP InterCity. Wagony WARS możemy spotkać na 44 połączeniach krajowych i międzynarodowych. W 2024 roku, firma WARS obsługiwała 20 pociągów Express InterCity Premium, 35 wagony restauracyjne i 82 barowych, jak również 42 wagony sypialne i z miejscami do leżenia (kuszetka).
Ilostan wagonów.
Wagony sypialne standardu UIC-Y: Wagony sypialne Görlitz dostarczone w 1967 roku, w ilości 50 egzemplarzy. Wagony sypialne GOŠA dostarczone w 1974 roku, w ilości 30 egzemplarzy. Wagony sypialne Görlitz dostarczone w 1975 roku, w ilości 30 egzemplarzy. Wagony sypialne Görlitz dostarczone w 1977 roku, w ilości 50 egzemplarzy. Wagony sypialne Görlitz dostarczone w 1979 roku, w ilości 80 egzemplarzy. Wagony sypialne Görlitz dostarczone w 1981 roku, w ilości 100 egzemplarzy. Wagony sypialne Bautzen dostarczone w 1986 roku, w ilości 50 egzemplarzy. Wagon sypialno-kuszetkowy HCP/FPS dostarczony w 2000 roku, w ilości jednego egzemplarza. Wagony sypialne typu 306Ab PESA dostarczone w 2003 roku, w ilości 4 egzemplarzy. Wagony sypialne typu 305Ad FPS dostarczone w 2004 roku, w ilości 10 egzemplarzy.
Warto wspomnieć o fabryce Görlitz. W 1953 roku, w fabryce VEB Waggonbau Görlitz rozpoczęto budowę pierwszej serii 10 wagonów sypialnych klasy 1, którą wyposażano w dwa zestawy wózków; normalnotorowych i szerokotorowych. W 1954 roku, na stacji w Brześciu uruchomiono stanowiska przestawcze, gdzie wymieniano wózki normalnotorowe na szerokotorowe i na odwrót. W okresie 1959-1961, w Görlitz dla kolei CCCP wyprodukowano 140 wagonów sypialnych, zgodnych z przepisami RIC, a więc spełniających wymogi skrajni stosowanej w Europie. W okresie 1967-1983, na potrzeby ruchu międzynarodowego zakłady w Görlitz wyprodukowały 850 wagonów sypialnych z rodziny standardu UIC-Y. Około 1990 roku, koleje ruskie złożyły zamówienie na nowe wagony sypialne standardu UIC-Z. W 1992 roku, zakłady w Görlitz wyprodukowały prototyp takiego wagonu typu WLABmz. Wagon ten odbył kilka przejazdów pokazowych, a w lutym 1993 roku, był w Warszawie. W okresie 1994-1995, fabryka wyprodukowała zamówione przez koleje ruskie 100 wagonów tego typu. Moskale odebrali tylko 85 egzemplarzy, bo nie mieli pieniędzy na pozostałe. Większość wagonów przebudowano na inne typy i były sprzedawane do innych krajów.
Wagon sypialny FPS typu 305 Ad.
Wagon sypialny typu 305 Ad został zaprojektowany pod kątem wysokiego komfortu i niezawodności w czasie długich podróży. Konstrukcja wagonu jest samonośna wykonana ze stali o podwyższonej wytrzymałości. Wagon ma zabezpieczenie antykorozyjne gwarantujące wieloletnią eksploatację. Zastosowano izolację termiczną i akustyczną wykonaną z wełny mineralnej. Nowoczesne drzwi wejściowe oraz nowoczesne oświetlenie wewnętrzne. Wnętrze wagonu typu 305Ad jest starannie zaprojektowane, aby zapewnić wygodę pasażerom. Przedziały sypialne klasy A oraz 2/1 oferują różnorodne opcje dostosowane do potrzeb podróżnych, od indywidualnych węzłów sanitarnych po nowoczesne udogodnienia elektroniczne. Przedziały sypialne klasy A posiadają indywidualny węzeł sanitarny. Przedziały sypialne klasy 2/1 mają trzy rozkładane miejsca do spania. Automatyczna klimatyzacja z indywidualną regulacją temperatury. Toalety z systemem zamkniętym. Wagon typu 305Ad jest wyposażony w szereg zaawansowanych systemów bezpieczeństwa oraz technologii, które zapewniają bezpieczną i komfortową podróż. Zintegrowane systemy monitoringu oraz ochrona przeciwpożarowa gwarantują spokój i bezpieczeństwo pasażerów. Monitorowane są przedsionki i korytarz, a system ma funkcję rejestracji obrazu i dźwięku. System przeciwpożarowy posiada czujniki w każdym pomieszczeniu. Nowością jest system ochrony przed włamywaczami z czujnikami ruchu i sygnalizacją świetlną i dźwiękową. To co nie jest zauważalne przez pasażerów, wagon posiada wielonapięciową przetwornicę typu PSM50W, która zapewnia zasilanie. Uzupełnieniem jest system akumulatorów energii elektrycznej.
Wagon sypialny PESA typu 306 Ab.
Wagon sypialny typu 306 Ab to jest wagon standardu UIC-Z. Konstrukcja wagonu sypialnego typu 306Ab została opracowana w zakładach PESA Bydgoszcz w oparciu o założenia spółki PKP InterCity, w związku z planowanym uruchomieniem nowego nocnego połączenia międzynarodowego w rozkładzie 2003/2004, relacji Kraków- Kijów- Kraków. Wagony zbudowano w 2003 roku, w wyniku dużej modernizacji czterech wagonów typu 136A. Wagony wyposażono w wózki typu 25AN/S5 z przestawianymi zestawami kołowymi SUW2000. Wózki toczne typu 25AN/S5 zbudowały zakłady ZNTK Poznań. Koła w wózkach mają możliwość zmiany rozstawu; 1435 mm i 1520 mm. W czołach wagonów zamontowano klasyczny sprzęg śrubowy oraz samoczynny SA-3 (ruski). Wagony typu 306Ab otrzymały nowy typ okien wklejanych, w których są integralne rolety. Były to pierwsze w Polsce wagony osobowe z oknami wklejanymi. Zamontowano drzwi wejściowe typu odskokowo-przesówne z napędem elektryczno-pneumatycznym. Drzwi znajdują się tylko w jednym końcu wagonu, co ułatwia obsłudze kontrolę przyjmowanych pasażerów.
Wagon sypialny typu 306Ab posiada 10 przedziałów sypialnych; 8 przedziałów klasy 1/2. Dwa przedziały klasy business, z indywidualnymi toaletami, przedział służbowy (kuchenny), które umieszczono w połowie pudła wagonu. Dwa przedziały sanitarne ogólnodostępne, w tym jeden z prysznicem. Łączna ilość miejsc dla pasażerów wynosi 28. W wagonie typu 306Ab zainstalowano system dodatkowego ogrzewania, w skład którego wchodzą dwa olejowe ogrzewacze powietrzne, o mocy strumienia cieplnego 8 kW każdy. To ogrzewanie wynikało z wielogodzinnych odpraw granicznych pasażerów oraz wymagań UIC, a nie z powodu awarii podstawowego elektryczne ogrzewania pochodzącego z lokomotyw.
Prezentacja pierwszego wagony miała miejsc w Bydgoszczy w dniu 24 marca 2003 roku. Wagony nie były eksploatowane długo. Obecnie (2024 rok) wagony są odstawione w Krakowie i czekają na dalsze decyzje.
Dane T-T wagonu sypialnego typu 306Ab: Oznaczenia; WLABdimnu, WLABbmnouz, WLAB10bmnouz. Producent PESA Bydgoszcz S.A. Produkcja 2003 rok. Ilośc egzemplarzy 4. Długość całkowita 26,40 m. Szerokość 2,82 m. Wysokość 4,05 m. Masa 53 000 kg. Liczba pasażerów 28. Prędkość maksymalna 160 km/h. Wózki toczne 25AN/S5 – SUW2000. Hamulce tarczowe. Prądnica typu PSM50W.
Opracował Karol Placha Hetman