Poznań 2021-10-26

Pociąg „Wielkopolanin” w praktyce. 1964 – 1988r.

Opis zdjęcia: Między innymi ta lokomotywa EU07-001 prowadziła składy pociągu "Wielkopolanin".

W Polsce pierwsze pociągi ekspresowe uruchomiono w 1926 roku. Po drugiej wojnie światowej, w 1947 roku, PKP wprowadziło ponownie kategorię pociągów ekspresowych. W rozkładach jazdy pociągi te oznaczano literą E, a następnie literami Ex. W 1962 roku, nastąpił rozwój połączeń ekspresowych w Polsce. Nie tylko Warszawa uzyskała dobre połączenia kolejowe z głównymi miastami w Polsce, ale także poszczególne miasta między sobą. Było to związane z podjęciem produkcji seryjnej lokomotyw elektrycznych EU07, które nadawały się doskonale do obsługi pociągów pospiesznych i ekspresowych na zelektryfikowanych szlakach kolejowych.

W rozkładzie kolejowym PKP wrzesień 1961 – wrzesień 1962 roku, pojawiła się duża ilość nowych pociągów ekspresowych. Część z tych połączeń była obsługiwana dwoma pociągami, a pozostałe jednym pociągiem. To drugie oznaczało, że pociąg relację w jedną stronę obsługiwał do południa, a w drugą stronę po południu. Wyjątkiem była relacja Warszawa – Gliwice i Warszawa – Gdynia gdzie kursowały aż cztery pociągi.

Warto wspomnieć, że z uwagi na fragmenty jeszcze niezelektryfikowane poszczególnych tras na tych odcinakach ekspresy były prowadzone lokomotywami parowymi. Były takie sytuacji, kiedy przed lokomotywę elektryczną podczepiano parowóz i tak pokonywano niezelektryfikowany odcinek szlaku.

Z Poznania do Katowic uruchomiono pojedynczy skład ekspresowy „Wielkopolanin”, którego trasa została wydłużona do Krakowa już w 1964 roku. Relację pokonywał jeden skład. Wyjazd z Poznania następował o godzinie 06;00, a pociąg dojeżdzał do Krakowa o godzinie 12;00. W trasę powrotną pociąg wyruszał o godzinie 16;00 i o godzinie 22;00 pociąg był w Poznaniu.

W kolejnych latach wiele ekspresów degradowano do poziomu pociągu pospiesznego. Wynikało to z faktu małej rentowności wagonu restauracyjnego „Wars”, który zamieniano na wagon bufet „Wars”, gdzie standardowo oferowano: bigos, flaczki i fasolkę po bretońsku. Oprócz tego kawa, herbata i piwo. W niektórych pociągach nawet wagon bufet „Wars” likwidowano. Tak było na przykład z pociągiem „Wielkopolanin”. Ale w zamian za to w pociągach byli obwoźni sprzedawcy, którzy oferowali PepsiCole (od 1973 roku), wodę „Kryniczankę”, piwo „Podwawelskie” produkowane w browarze przy ulicy Lubicz koło dworca Kraków Główny.

Pociąg „Wielkopolanin” miał miejsca numerowane i od podróżnych wymagano miejscówki w cenie 10 złotych. Miejscówki sprzedawano wyłącznie na stacjach początkowych, a bilet z miejscówką można było kupić najwcześniej na 30 dni przed planowaną podróżą. Kasjer na specjalnym druku w segregatorze zaznaczał sprzedane miejscówki. Podróżny dostawał kartonikowy bilet i kartonikową miejscówkę. Podróżni wsiadający na stacjach pośrednich, jeśli mieli szczęście i znaleźli wolne miejsce do siedzenia, z chwilą przyjścia konduktora okazywali bilet i kupowali miejscówkę.

Pociąg „Wielkopolanin” z Poznania wyruszał zwykle z Peronu 1. Z kolei w Krakowie pociąg kończył bieg na Peronie 2A, który był peronem czołowym. Peron ten znajdował się w miejscu gdzie jest obecnie zaplecze Galerii Krakowskiej. Obok peronu znajdowały się liczne tory kolejowe na których czekały składy pasażerskie i gdzie je sprzątano.

Pociąg „Wielkopolanin” miał w składzie 6-8 wagonów, w tym 1-2 wagony 1 Klasy. Wszystkie wagony należały do serii „Y”. Wszystkie wagony były z przedziałami. Ogrzewanie było parowe i elektryczne. Oświetlenie w przedziałach i na korytarzu było przy pomocy lamp ze świetlówkami. W tym czasie wagony były z podziałem dla palących i niepalących. W przedziałach dla palących były dodatkowe śmietniczki-popielniczki. Okna w wagonie były dzielone na część górną otwieraną w dół i dolną nieruchomą. W przedziałach były składane stoliczki, większe dwa pod oknem i dwa mniejsze przy drzwiach. Pod spodem stoliczków umieszczono otwieracze do kapsli na butelkach. Nad miejscami umieszczono liczby z numerem miejsca siedzącego. Oprócz numerów miejsc były umieszczone obrazki-zdjęcia z widokami Polski oraz lustro. Nad głowami pasażerów umieszczono podwójne półki dla bagażu. Płytsze niżej, na drobny bagaż, głębsze wyżej na walizki. Pułki wykonano ze stopów aluminium, w kolorze srebrnym lub złotym. Stopy aluminium pokryte kolorem złotym zostały opracowane specjalnie dla kolei węgierskich w PaFaWag z początkiem 60-lat.

Każdy wagon miał dwie toalety w pobliżu drzwi wejściowych. Toalety były w systemie otwartym, czyli można z nich korzystać było tylko podczas biegu pociągu. Woda w umywalce w toalecie 1 Klasy często była ciepła.

W 1 Klasie w wagonie było 9 przedziałów i w każdym z przedziałów 6 miejsc z wysuwanymi o 10 cm siedzeniami foteli. Każdy pasażer miał do dyspozycji indywidualną lampkę. Na podłodze była wykładzina, przez co w przedziale było nieco ciszej. Wagony malowano z zewnątrz na kolor ciemnozielony. Nad oknami umieszczono żółty (złoty) pas. Przy drzwiach wejściowych umieszczono biały numer klasy i informację „dla palących”, „dla niepalących”.

W 2 Klasie w wagonie było 10 przedziałów przy tej samej długości wagonu. Dlatego w przedziale było nieco ciaśniej. W przedziale jest 8 miejsc, po 4 miejsca na dwóch kanapach. Wagony malowano na kolor ciemnozielony bez żółtego pasa nad oknami.

Jeśli w składzie był wagon barowy „Wars” to miał on połowę wagonu z przedziałami 2 Klasy. Pozostała część to był bufet i stoliki do spożywania posiłku na stojąco.

Pociąg „Wielkopolanin” z Poznania jechał przez następujące stacje: (Szlak Nr 320), Środa Wielkopolska, Jarocin, Ostrów Wielkopolski, Kępno, Kluczbork, (Szlak Nr 320 i 180), Lubliniec, Tarnowskie Góry, Bytom (Szlak Nr 315), Katowice, (Szlak Nr 140), Mysłowice, Trzebinia i Kraków Główny. Długość trasy wynosi 399 km. Cała trasa była dwutorowa i zelektryfikowana.

Opis zdjęcia: Typowy wagon składu "Wielkopolanin". Wagon należy do typu "Y" i jest oznaczony 111A, Bwxz (51 51 20-80 107-8). Wagon wywodzi się z wagonu 104A. Został wyprodukowany w zakładach HCP. Łącznie w ciagu 20 lat, (1969 – 1989) zbudowano 2 825 wagonów tego typu. Do chwili obecnej (2021 rok) jest w użyciu około 1 500 wagonów, które podano różnym modernizacjom. Wagon ma długość 24,50 m. Szerokość 2,91 m. Wysokość 4,06 m. Masa służbową 39 500 kg. Prędkość 120 km/h. Wagon ma 80 miejsc siedzących. Wagon może pomieścić 170 pasażerów. Prezentowany wagon został wyremontowany w 2015 roku i należy do oryginalnych.

Opracował Karol Placha Hetman