Zagórz 2023-05-11

Stacja kolejowa Zagórz.

Współrzędne geograficzne 49.512N 22.263E.

Miasto Zagórz.

Miasto Zagórz znajduje się w Województwie Podkarpackim w Powiecie Sanok, w Gminie Zagórz. Prawa miejskie zostały nadane w 1977 roku. Powierzchnia miasta wynosi 22,39 km2. w 2020 roku, miasto było zamieszkane przez 5 251 mieszkańców. Zagórz położony w pobliżu ujścia rzeki Osława do Sanu, na Pogórzu Bukowskim, w Ziemi Sanockiej. Historycznie jest to Małopolska, a kulturowo Bieszczady.

Miasto zostało lokowane w 1412 roku i było osadą prywatną Mikołaja z Tarnawy. Do XVII wieku, miasto było własnością rodu Tarnawskich. Następnie osadą władały inne rody magnackie. Już w XIV wieku, była tutaj parafia Rzymsko-Katolicka. W 1710 roku, w Zagórzu został zbudowany Klasztor – Twierdza Karmelitów Bosych, którego ruiny górują obecnie nad okolicą. W 1713 roku, obok klasztoru powstał szpital dla inwalidów wojennych.

Rozwój kolei przyczynił się do dalszego rozwoju osady i okolicy. W 1872 roku, oddano do użytku linię kolejową Pierwszej Węgiersko-Galicyjskiej Kolei Żelaznej. Linia ta połączyła Zagórz z przebiegającą linią Kraków – Lwów przez Przemyśl koleją Karola Ludwika. W 1874 roku, oddano do użytku tunel w Łupkowie, który połączył Przemyśl – Zagórz – Budapeszt. W 1884 roku, uzupełniono odcinki Galicyjskiej Kolei Transwersalnej odcinkiem Stróże – Nowy Zagórz. W tym momencie Zagórz stał się dużym węzłem kolejowym. Na kolei pracowało około 3 000 osób. Dla rodzin kolejarskich zbudowano osiedle mieszkaniowe.

W okresie walk Polsko – ukraińskich w 1918 roku, w Zagórzu zorganizował się Komitet Obrońców Węzła Zagórskiego, składający się z kolejarzy oraz członków organizacji „Sokół”. Dla potrzeb walk, kolejarze zmontowali dwa pociągi pancerne „Gromobój” i „Kozak”. Pociągi przyczyniły się do utrzymania płynnego ruchu kolejowego. Odznaczenie – Krzyż Obrońców Węzła Zagórskiego został ustanowiony w wyniku walk między Polską i Ukraińcami, toczących się od listopada 1918 roku. Polska ludność i Polscy kolejarze stanęli w obronie Zagórza i węzła kolejowego, który chcieli zniszczyć Ukraińcy. Krzyże jako odznaczenie były wykonane ze stopu brązu w parowozowni w Zagórzu.

Ponownie, we wrześniu 1939 roku, polscy kolejarze przyczynili się do sprawnej ewakuacji ludności cywilnej, a potem Polskich Żołnierzy na południe. Wielu kolejarzy było członkami Armii Krajowej i prowadzili akcje rewersyjna przeciw germańcom. W dniu 13 września 1944 roku, Zagórz został zajęty przez sowietów.

W 2000 roku, na wzgórzu w Zagórzu umieszczono Krzyż Milenijny. Krzyż ma wysokość 16 m, a ramiona mają rozpiętość 3,20 m. W dniu 11 listopada 2000 roku, Krzyż poświęcił arcybiskup metropolita przemyski ksiądz Józef Michalik. W przeszłości, na wzgórzu od 1933 roku, istniał krzyż postawiony w rocznicę odzyskania niepodległości przez Polskę w 1918 roku, który został zniszczony podczas drugiej wojny światowej.

Jak na tak małe miasto, Zagórz posiada dwie stacje kolejowe; Nowy Zagórz i Zagórz.

Stacja Nowy Zagórz.

Na stacji Nowy Zagórz znajduje się piękny dworzec w stylu pałacowym. Pierwotny dworzec został oddany do użytku w 1884 roku. Był to obiekt dwukondygnacyjny, ze spadzistym dachem, pokrytym dachówką. W czasie wielkiej wojny światowej budynek został zniszczony przez moskali. W okresie 1921 – 1924, dworzec został odbudowany w dużo większej formie, w stylu pałacowym. Dworzec ma trzy kondygnacje. Pokryty jest brązową dachówką. Od strony peronów umieszczono zadaszenie peronowe. Od strony placu dworcowego, umieszczono reprezentacyjne wejście do hali dworcowej, nad którym znajduje się balkon. Po bokach wejścia zbudowano wystające z frontu budynku baszty. Cały budynek jest symetryczny, z licznymi gzymsami i zdobieniami. Budynek oczekuje na odnowienie elewacji i dachu. W budynku była; poczekalnia, kasy biletowo-bagażowe, restauracja i Urząd Poczty Polskiej. Były także mieszkania i pomieszczenia służb kolejowych. Dworzec znajduje się przy ulicy Dworcowa, a plac przed dworcem nosi nazwę Plac Chopina.

Na stacji obecnie jest sześć torów używanych. Poprzednio było 12 torów. Na stacji są sygnalizatory świetlne. Perony typu niskiego są ziemne. Stacja Nowy Zagórz obsługuje do 10 pasażerów w ciągu doby (2018 rok).

Stacja Zagórz.

Stacja była pierwszą stacją w Zagórzu. Przez pewien czas stacja nosiła nazwę Sanok Zagórz (1973 – 1976). Stacja Zagórz znajduje się bezpośrednio na linii w kierunku tunelu w Łupkowie. Na stacji znajduje się budynek dworcowy, który obecnie jest niedostępny dla podróżnych. Budynek jest dwukondygnacyjny, o prostym kształcie.

Na stacji Zagórz są 2 perony i 2 krawędzie peronowe. Stacja posiada 6 torów głównych, z których 2 znajdują się przy niskich, ziemnych peronach. Obecnie (2023 rok) w dworcu kasy są nieczynne. Budynek dworca jest niedostępny dla podróżnych. Toalety są na zewnątrz w postaci kabin Toi-Toi. Na stacji Zagórz funkcjonuje całodobowy posterunek Straży Ochrony Kolei. Na stacji były dwie lokomotywownie. Jedna z nich w 2010 roku, została rozebrana. Był to czas, kiedy masoneria likwidowała połączenia kolejowe w Polsce. Na szczęście, większość obiektów kolejowych została zajęta przez firmę SKPL, gdzie jest remontowany tabor firmy. Ruch pociągów na stacji prowadzony jest przez dwie nastawnie: "Zg" i "Zg1", które posiadają urządzenia mechaniczne, scentralizowane z sygnalizacją świetlną. W 2017 roku, stacja obsługiwała do 20 pasażerów w ciagu doby, a w 2022 roku, do 40 pasażerów w ciągu doby.

Stacja Zagórz i Nowy Zagórz obsługuje dwie linie kolejowe; Nr 107 Nowy Zagórz – Łupków oraz linię Nr 108 Stróże Krosna – Sanok – Zagórz – Krościenko – Chyrów (obecnie na Ukrainie). Jest także łącznica kolejowa Nr 617 Zagórz – Zagórz R101.

Linia kolejowa nr 617 jest to jednotorowa, niezelektryfikowana, łącząca rozjazd Nr 46 z rozjazdem Nr 101 na stacji Zagórz. Linia ma długość 1,179 km. Obecnie (2023 rok) prędkość biegu pociągu wynosi 40 km/h. W chwili budowy (12 listopad 1872 rok) był to fragment szlaku kolejowego z Przemyśla do Budapesztu. Na linii są zamontowane elektromagnesy samoczynnego hamowania pociągów. Trzeba pamiętać, że układ torowy w tej części stacji tworzy trójkąt, który był wykorzystywany do obracania lokomotyw. Dlatego w Zagórzu nie zbudowano obrotnicy lokomotyw. Cały szlak; Przemyśl – Chyrów – Zagórz – Komańcza – Budapeszt został oddany do eksploatacji w dniu 25 grudnia 1872 roku. Poszczególne odcinki szlaku oddawano do eksploatacji w terminach: Przemyśl – Chyrów 33,2 km – 13 maj 1872 rok. Chyrów – Krościenko 19,4 km – 1 lipca 1872 rok. Krościenko – Ustrzyki Dolne 8,1 km – 3 wrzesień 1872 rok. Ustrzyki Dolne – Zagórz – Komańcza 70,2 km – 12 listopad 1872 rok. Komańcza – Łupków 13,7 km – 18 grudzień 1872 rok.

Szlak kolejowy od Sanoka został uruchomiony w 1884 roku.

W 1892 roku, w Starym Zagórzu zlikwidowano Warsztaty Kolejowe, a pracownicy zostali przeniesieni (około 400 kolejarzy) do Warsztatów w Nowym Sączu. Obiekty warsztatowe zostały przejęte przez Fabrykę Wagonów i Maszyn w Sanoku – Kazimierz Lipiński, obecny "Autosan".

Od 50-latach XX wieku, przez Chyrów jeździły pociągi PKP z centrum Polski w Bieszczady. Linia kolejowa Nr 102; Przemyśl – Malhowice, ma długość 12,380 km, jest jednotorowa, zelektryfikowana. Dalej linia prowadzi do nieużywanego przejścia granicznego Hermanowice – Chyrów (na Ukrainie). Był to szlak Przemyśl – Chyrów – Krościenko – Ustrzyki Dolne – Zagórz. Przejście graniczne zostało całkowite zamknięte w 1994 roku. Tor w dalszym ciągu istnieje. W okresie Polski Ludowej zachowany po stronie sowieckiej tor rozstawu normalnego, pozwalał na przejazd z Krościenka przez Starzawę, Chyrów i Niżankowice do Malhowic. Po tym szlaku kursowały dalekobieżne pociągi w Bieszczady. Pociągi te były niedostępne dla mieszkańców CCCP. Na stopniach wagonów stali żołnierze sowieccy i pilnowali pasażerów i polskich kolejarzy. W 1963 roku, zawarto umowę międzyrządową. Pozwalała ona na kontrolowanie pasażerów i kolejarzy w pociągach na terenie CCCP. Nie było odprawy granicznej i konieczności posiadania paszportów, ale dowód osobisty był konieczny. W 1994 roku, ruch pociągów osobowych został wstrzymany. Nie zawarto żadnej umowy z rządem Ukrainy. W 2022 roku, przeprowadzono remont po stronie Polskiej. Na odcinku z Krościenka w kierunku granicy są eksploatowane turystyczne drezyny. Nie było planów zbudowania szlaku tylko na terenie Polski, Krościenko – Malhowice, z uwagi na bardzo trudny teren i małe korzyści z takiego połączenia.

Aktualne połączenia kolejowe są realizowane z Zagórza przez Sanok – Krosno – Jasło – Rzeszów – Kraków. W maju 2023 roku, Zagórz obsługiwały pociągi TLK „Wetlina” 30110 oraz TLK „Bieszczady” 30112. W okresie wakacyjnym jest więcej połączeń.

Opracował Karol Placha Hetman