Toruń 2024-09-04

Stacja kolejowa Toruń Główny.

Współrzędne geograficzne: 53,000N 18.614E. Elewacja 41 m (135 ft).

Miasto Toruń.

Słowiański gród Toruń został wzniesiony w IX wieku. Przyczynkiem do jego powstania było dogodne miejsce dla przekraczania Wisły. Tereny te zamieszkiwało słowiańskie plemię –  Łużyczanie. Toruń znalazł się na „Bursztynowym Szlaku”. Początkowo gród Toruń był otoczony drewniano-ziemnymi wałami. Jego głównym zadaniem była ochrona przeprawy przez Wisłę.

Po sprowadzeniu krzyżaków do Polski, Toruń stał się ich punktem wypadowym przeciw plemionom pruskim. Niewłaściwe prace budowlane prowadzone przez krzyżaków spowodowało, że gród był wielokrotnie zalewany przez wysoką falę Wisły. W efekcie, w 1236 roku, miasto zostało przeniesione na pobliskie wzniesienia, nieco w górę rzeki. Pierwsze prawa miejskie Toruń otrzymał w 1233 roku. Miasto się szybko rozwijało i otrzymało nowe prawa i przywileje. W 1280 roku, miasto stało się członkiem Hanzy. Z uwagi na agresywne postępowanie krzyżaków, Polscy władcy w kierunku wschodnim postawili nowe miasto. W 1454 roku, oba miasta połączono. Mury oddzielające miasta od siebie pozostały jeszcze długo.

Z początkiem XV wieku, Toruń liczył już około 20 000 mieszkańców. W 1454 roku, wybuchło powstanie przeciw krzyżakom. Na czele powstania stał związek pruski. Zburzono krzyżacki zamek i tak rozpoczęła się wojna trzynastoletnia. Toruń został wcielony do Rzeczypospolitej Polskiej. Toruń wsparł finansowo króla Polskiego. W efekcie miasto miało uprzywilejowaną pozycję, podobnie jak Gdańsk i Elbląg. W 1528 roku, powstała nowa mennica, która zastąpiła mennicę miejską i krzyżacką. Niestety, do miasta zawitała reformacja, która znalazła tutaj podatny grunt. Miasto najpierw było luterańskie, a następnie stało się ośrodkiem protestantyzmu. Efekty tych działań są widoczne jeszcze w obecnych czasach. W 1568 roku, nastąpiło otwarcie Gimnazjum Akademickiego, które już w 1594 roku, podniesiono do statusu uczelni półwyższej, jednej z pierwszych w Rzeczypospolitej Polskiej.

Miasto rozwijało się dynamicznie, ale od drugiej połowy XVII wieku, nastąpił czas osłabienia miasta, z uwagi na toczące są wojny. W 1629 roku, miasto odparło pierwsze oblężenie Szwedów, ale ostatecznie poddało się. Miasto odbito z rąk szwedów w 1658 roku, przez wojska króla Jana Kazimierza. Szwedzi jednak nie odstąpili i dotkliwie ostrzeliwali miasto. W mieście ludność została zdziesiątkowana przez ataki wroga i epidemię dżumy. 

W 1772 roku, po pierwszym rozbiorze Rzeczypospolitej Polskiej Toruń pozostał przy Polsce. Jednak coraz silniejsze wpływy pruskie żądały utworzenia wolnego miasta Toruń. Drugi rozbiór Polski włączył Toruń do prus. Populacja miasta spadła do 6 000 tysięcy. Na mocy traktatu w Tylży z dnia 7 lipca 1807 roku, Toruń znalazł się w Księstwie Warszawskim. W okresie 1813-1815, miasto okupowali moskale. W 1871 roku, miasto został uznane twierdzą pierwszego stopnia i zostało otoczone licznymi fortyfikacjami. Po wielkiej wojnie światowej, Kongres Wiedeński przyznał miasto prusom, którzy byli tutaj do 1920 roku. Z uwagi na bliskość granicy prusko-moskiewskiej, miasto nie mogło się w pełni rozwinąć. Był na przykład zakaz wznoszenia murowanych domów poza granicami miasta. Toruń był bardziej twierdzą niż miastem. Więcej było żołnierzy niż cywilów.

Kolej w Toruniu uruchomiono w 1861 roku. Pierwszą linię kolejową poprowadzono z Torunia do Bydgoszczy i Warszawy. W 1873 roku, otwarto most kolejowy przez Wisłę. Toruń stał się ważnym węzłem kolejowym. W 1899 roku, uruchomiono pierwszy elektryczny tramwaj, a następnie uruchomiono gazownię i elektrownię miejską. 

Traktat wersalski przyznał Toruń Rzeczypospolitej Polskiej. Wojska germańskie opuściły Toruń kilka tygodni przed 18 stycznia 1920 roku. Cywile germańscy nie chcieli wyjeżdżać, uważając że Rzeczypospolita Polska to państwo sezonowe. Po zwycięstwie Wojska Polskiego nad bolszewikami, prysły ostanie nadzieje na likwidację państwa sezonowego. Reszta germańców, która duchem i ciałem przynależała do germanii opuściła Toruń. W efekcie, przez cały okres Drugiej Rzeczypospolitej w Mieście nie brakowało mieszkań. Mimo to w Toruniu pozostał jeszcze spory odsetek autochtonów, którzy godzili się na funkcjonowanie w Rzeczypospolitej Polskiej. Do Torunia przybyło wielu obywateli Polskich, głównie z przeludnionej Małopolski. Napłynęło także sporo zdemobilizowanych żołnierzy, którzy z Toruniem związali swoją przyszłość.

Toruń miał swój niecodzienny charakter. Oprócz historycznego Starego Miasta w Mieście było dużo budynków czynszowych wybudowanych z pruskiego muru. Generalnie brzydkich. Także było mnóstwo pruskich willi z niewielkimi wieżyczkami i witrażami w oknach, o ścianach ozdobionych sztukaterią. Wille otoczone były zadbanymi ogródkami z dużą ilością drzew, krzewów i kwiatów. W Toruniu było bardzo dużo zieleni. Miasto nie dusiło się w ciasnej zabudowie, bo ulice były szerokie. Komunikacja była dobrze zorganizowana.

Miasto zaczęło się bardzo dynamicznie rozwijać. W 1921 roku, liczyło już ponad 37 000 mieszkańców z czego 90 % to obywatele Polscy. Uruchomiono Polskie banki, zakłady wytwórcze i zakłady rzemieślnicze. W 1933 roku, otwarto metalowy most drogowy przez Wisłę. Na 1940 rok, planowano otwarcie Uniwersytetu Toruńskiego, jako filia Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. W 1938 roku, Podgórze (lewym brzeg Wisły) włączono do miasta. W 1939 roku, Toruń liczył 80 000 mieszkańców.

W dniu 7 września 1939 roku, do Torunia wkroczyli germańcy. Miasto wcielono do rzeszy, jako land Gdańsk, Prusy Zachodnie. Okupacja germańska to systematyczne wyniszczanie ludności Polskiej. W jednej tylko akcji, pojmano pond 1 000 osób i wymordowano w okolicznych lasach. Najwięcej osób germańcy zamordowali w Lesie Barbarka. W pobliskich miejscowościach powstały cztery obozy przesiedleńcze, zamienione potem na obozy karne. Przez te obozy przeszło co najmniej 3 000 osób. Eksterminacja była tak duża, że z początkiem 1940 roku, w Toruniu było już tylko 15 000 obywateli polskich. 

W dniu 1 lutego 1945 roku, przez Toruń przeszli sowieci. Zabytki miasta miały szczęści, bo germańcy wcześniej wycofali się na linię wału pomorskiego. Germańcy wciąż liczyli, że po wojnie granice pozostaną takie jak w 1938 roku. Władze w mieście przejęli komuniści, argumentując to dużą liczbą robotników. W efekcie miasto pozbawione zostało administracji typowej dla struktury miejskiej (prasy, radia, bibliotek, kuratorium szkolnego, stowarzyszeń kulturalnych itp). W 1945 roku, powołano Uniwersytet Mikołaja Kopernika. Uruchomiono kilka fabryk przemysłu chemicznego, włókienniczego, elektrycznego, metalowego i spożywczego. Kilka z nich ma korzenie przedwojenne.

Stacja kolejowa Toruń Główny.

Stacja kolejowa Toruń Główny to jest najstarsza i największa stacja w Toruniu. Stacja została uruchomiona w 1861 roku i została zlokalizowana na przysiołku Stawki i terenie dawnej osady PiaskiWielkie. Nazwa „Stawki” wywodzi się z istniejących na tym terenie wyrobisk z wodą, powstałych w wyniku wydobycia iłów plioceńskich. Obecnie jest to część dzielnicy Podgórze. Jest to lewobrzeżna część Wisły. Pierwszą nazwą stacji była germańska nazwa Thorn. Stacja została zbudowana wraz z budową LK Bydgoszcz – Toruń – Warszawa, która była częścią Kolei Warszawsko – Bydgoskiej. Początkowo stacją zarządzało miasto Toruń.

Stacja Toruń Główny leży; Na LK Nr 18 na jej 109 km. Na LK Nr 353  Poznań Wschód – Skandawa na 135 km. Na LK lokalnych Nr 734 Nieszawka – Toruń Towarowy i 735A Toruń Główny – Toruń Podgórz.

Na stacji są cztery perony i siedem krawędzi peronowych. W 2022 roku, stacja obsłużyła ponad 2 miliony pasażerów. We wrześniu 2024 roku, ze stacji Toruń Główny odjeżdżało 122 pociągi do stacji: Bydgoszcz Główna, Chełm, Chełmża, Czernikowo, Gdynia Główna, Gniezno, Gorzów Wielkopolski, Grudziądz, Inowrocław, Jabłonowo Pomorskie, Kaliska Kujawskie, Katowice, Kraków Główny, Kutno, Lublin Główny, Łódź Fabryczna, Łódź Kaliska, Mogilno, Olsztyn Główny, Piła Główna, Poznań Główny, Rzeszów Główny, Sierpc, Szczecin Główny, Szczecinek, Toruń Wschodni, Tychy, Warszawa Wschodnia, Warszawa Zachodnia, Włocławek, Wrocław Główny, Wyrzysk Osiek, Zakopane, Zielona Góra Główna.

Tunel pasażerski łączy sąsiednie ulice po obu stronach stacji; ulica Kujawska i ulica Podgórska. Na terenie całej stacji używane są semafory świetlne. Stacja jest zelektryfikowana prądem 3 kV DC.

Dworzec Toruń Główny.

Pierwszy budynek dworca został oddany do użytku 1865 roku. Budynek stoi do chwili obecnej (2024 rok), przy ulicy Dybowska / Kujawska 15. Budynek jest dwukondygnacyjny i jest podpiwniczony. Budynek jest przykryty dwuspadowym dachem, o małym spadku i ma dwie jaskółki. Ściany wykonano z pruskiego muru. Pierwszy remont dworca związany z jego przebudową był wykonany w 1875 roku. Obecnie budynek jest blokiem mieszkalnym. Budynek jest wpisany do rejestru gminnej listy zabytków, pod Nr 2184. Na placu przed budynkiem w okresie 1934–1939 i 1950–1984, funkcjonowała pętla tramwajowa.

Nowy dworzec powstał w 1875 roku. Dworzec został zbudowany jako dworzec wyspowy w międzytorzu. Tak samo został zbudowany dworzec w Pile, w Poznaniu i w innych miastach. Budynek jest w podstawie prostokątny, a główne wejście zostało umieszczone ze szczytu fasady wschodniej. Ściana główna jest pięcioosiowa z ryzalitem. Ryzalit jest zwieńczony dwiema małymi wieżyczkami. Do budynku prowadzi troje drzwi, które są zakończone łukami. Okna są duże. W górze frontu umieszczono duży analogowy zegar z białą tarczą. Ponad dachem umieszczono duży podświetlany napis; Toruń Główny. Przed budynkiem jest plac dworcowy, który ma zachowaną brukowaną nawierzchnię. Dworzec jest zbudowany z żółtej cegły. Układ pomieszczeń w budynku jest taki sam jak w budynku dworca w Pile. Jest hala z okienkami kasowymi, poczekalnia, pomieszczenia służb kolejowych. Z hali jest wejście do tunelu dla podróżnych. W tyle budynku były reprezentacyjne pomieszczenia dla germańskich władz, które potem zamieniono na restaurację podróżnych Klasy 1.

Za budynkiem dworca jest kolejny budynek w którym był telegraf i centrala telefoniczna. Obecnie w budynku jest placówka SOK (Straż Ochrony Kolei) oraz toalety. Trzecim budynkiem był budynek poczty, w który obecnie jest Kolejowa Izba Pamięci oraz hostel dla 60 osób. Za budynkiem są nieprzejezdne tory odstawcze. W 2023 roku, na jednym z torów, za ogrodzeniem, umieszczono historyczny pociąg z lokomotywą parową Ol49-3 i czterema wagonami osobowym z 40-lat XX wieku, które były użytkowane w PKP do końca 60-lat.

Remont stacji Toruń Główny. 2014-2015.

W 2013 roku, urząd miasta Torunia rozpisał przetarg na remont dworca. Umowę z wykonawcą podpisano w październiku 2013 roku. W styczniu 2014 roku, dworzec Toruń Główny został przekazany przez PKP PLK jako własność urzędowi miasta. W lutym 2014 roku, rozpoczęto prace. W dniu 12 listopada 2015 roku, nastąpiło uroczyste otwarcie po remoncie. Koszt inwestycji wyniósł 43,5 miliona złotych. Dworzec został pozbawiony barier dla inwalidów. W dworcu jest punkt informacyjny, bufet, poczekalnia, kasy biletowe, przechowalnia bagażu, toalety. Schody ruchome zamontowano w dworcu do tunelu oraz na pierwsze piętro, a także do dworca autobusowego przy ulicy Kujawska. Reszta miejsc otrzymała windy.

W ramach remontu odnowiono elewację i odsłonięto ceglane ściany. Budynek byłej poczty przekształcono w hostel dla 60 osób. Zostały wyremontowane perony. Na każdym peronie odnowiono zadaszenie. Wyremontowano tunel pasażerski. Tunel został poszerzony i dobudowano brakującą część do ulicy Podgórskiej. Podróżni otrzymali dostęp do przystanków autobusowych po obu stronach stacji. Zamontowano windy oraz ruchome schody. Stacja wyposażona jest w system informacji pasażerskiej, w urządzenia nagłaśniające, w wyświetlacze elektroniczne z przyjazdami i odjazdami pociągów oraz z rozkładem jazdy komunikacji miejskiej. Przy ulicy Kujawskiej zbudowano nowy parkin samochodowy typu „park & ride”. Są tam także stanowiska do ładowania samochodów elektrycznych. Przy dworcu są dwa postoje TAXI; na placu dworcowym i przy ulicy Kujawska. Dla rowerzystów zbudowano dwa zadaszone parkingi rowerowe.

W dniu 22 marca 2017 roku, urząd miasta Torunia podpisał umowę ze spółką Urbitor na zarządzanie dworcem, na okres 10 lat. Dworzec jest wpisany do gminnej ewidencji zabytków po numerem 2185. W dniu 21 marca 2017 roku, w dawnym budynku poczty otwarto Kolejową Izbę Tradycji.

Infrastruktura kolejowa.

Infrastruktura kolejowa w Toruniu jest bardzo rozbudowana. We wschodniej części stacji jest bocznica kolejowa z rampą, która jest nadal w użytkowaniu. We wschodniej głowicy stacji jest przejazd kolejowo-drogowy, który jest w ciągu DW Nr 585 i łączy ulicę Podgórska z ulicą Rudacka. Przy przejeździe jest jedna z nastawni kolejowych. W tym rejonie jest rozjazd, który rozdziela LK Nr 18 w kierunku Włocławka od LK Nr 353 w kierunku Jabłonowo Pomorskie. Układ torowy pozwala na odjazd pociągów w dowolnym kierunku z dowolnego peronu. Jednak zasadniczo tory przy peronie 1 i 2 są wykorzystywane przez pociągi w kierunku Jabłonowo Pomorskie, a tory przy peronach 3 i 4 w kierunku Włocławka. Bliżej stacji osobowej, pod wiaduktami kolejowymi przebiega ulica (Podgórska i Kujawska), od której biegnie przecznica prowadząca na plac dworcowy. Na skarpie, w międzytorzu jest nastawnia kolejowa. Zachodnia głowica stacji osobowej posiada dodatkowe tory odstawcze. W tym rejonie, pod wiaduktem kolejowym przebiega ulica w ciągu DK Nr 15, o umiarkowanym ruchu kołowym. Jednak do 2000 roku, była to DK Nr 1 o dużym ruchu kołowym, bo prowadziła na jedyny most kołowy w Toruniu. Za wiaduktem rozpoczyna się towarowa część stacji w Toruniu. Po stronie północnej jest zakład utrzymania ruchu kolejowego. Po stronie południowej znajduje się skład opału, który wykorzystuje stare kolejowe zasieki węglowe. Stacja towarowa miała poprzednio 38 torów, z których obecnie większość jest wykorzystywana. Zachodnia głowica stacji to stacja Toruń Kluczyki. Tutaj także był warsztaty, magazyny, skład węgla, kanał wyczystkowy i inne. Na terenie stacji obecnie funkcjonuje nowoczesna prostokątna lokomotywownia. Jest także zakład PKP Cargotabor Zakład Północny. Po rozebranych dwóch lokomotywowniach wachlarzowych pozostały dwie nieużywane obrotnice. Są tutaj tory odstawcze dla EZT, które są w czynnym ruchu pasażerskim. Czynny jest przystanek osobowy Toruń Kluczyki. W zachodniej części stacji są rozjazdy dwóch głównych linii kolejowych dwutorowych Nr 18 i Nr 353, które mają wiele możliwości prowadzenia ruchu.

Na stacji Toruń Kluczyki znajdują się dwie nieużywane wieże wodne. Jedna ceglana okrągła. Druga wieża także ceglana, która była zbudowana w okresie 1941-1943 (okupacja germańska) i ma nietypowy wygląd. Wieża stoi przy ulicy Akacjowa 19. Wieżę zbudowali jeńcy brytyjscy i sowieccy. Wieża dziennie obsługiwała do 100 lokomotyw parowych. Około 2000 roku, wieża została przebudowana na blok mieszkalny i stanowi także lokalizację do anten telefonii komórkowej. Obiekt jest wpisany do gminnej ewidencji zabytków pod Nr 2202.

Perony Toruń Główny.

Na stacji są cztery perony. Są one numerowane od strony południowej. Peron 1 to peron typu wyspowego. Peron ma długość 400 m. Na peronie jest zadaszenie nowoczesnego wzoru o długości 175 m. Peron 2 jest jednokrawędziowy i ma historyczne zadaszenie. Drewniany dach jest wparty na żeliwnych słupach. Długość peronu wynosi 360 m, a długość zadaszenia wynosi 185 m. Peron 3 jest jednokrawędziowy i ma długość 373 m i historyczne zadaszenie o długości 175 m. We wschodniej części peronu jest także dodatkowy nieprzejezdny tor dla pociągów odprawianych w kierunku Włocławka lub Jabłonowa Pomorskiego. Peron 4 jest peronem wyspowym i ma długość 400 m oraz zadaszenie o długości 175 m. Zadaszenie to jest konstrukcja przestrzenna wykonana ze stali a zadaszenie jest przezroczyste. Podobnej konstrukcji są przystanki autobusowe po północnej stronie stacji.

Militaria.

W pobliżu stacji Toruń Główny jest wiele dawnych obiektów militarnych. Po południowej stronie jest Fort Przyczółek Mostowy. Obecnie jest to teren zielony; Park Tysiąclecia. Na północ od stacji są także tereny zielone; Rezerwat przyrody Kępa Bazarowa. Tutaj jest rzeczka Mała Wisełką i rzeka Wisła. Na wschód od stacji znajduje się Fort Kolejowy. Szczególnie ufortyfikowana była linia kolejowa Toruń Główny – Jabłonowo Pomorskie, razem z mostem kolejowym przez Wisłę. Są wartownicze wieże, bunkry i tunel, którego rozmiary pozwalają na umieszczenie tylko jednego toru kolejowego.

Opracował Karol Placha Hetman