Sosnowiec. 2024-04-16

Współrzędne geograficzne: 50.241N 19.197E. Elewacja 250 m.

PKP Jęzor / Sosnowiec Jęzor.

Jęzor to obecnie jest dzielnica Sosnowca, który leży w Województwie Śląskim. Jęzor leży na południe od centrum miasta. Miejscowość jest w granicach miasta od 1953 roku. Jęzor historycznie należy do Małopolski. Przez Jęzor przepływa rzeka Biała Przemsza, która w czasie Polski Rozbiorowej, była rzeką graniczną między zaborcami. Z kolei, rzeka Przemsza oddziela Sosnowiec od Mysłowic. Południowe dzielnice Sosnowca są mocno zurbanizowane siecią komunikacyjną dróg i autostrad oraz linii kolejowych. Jest tutaj droga ekspresowa S1 oraz droga krajowa Nr 79.

Stacja kolejowa Sosnowiec Jęzor obecnie nie obsługuje ruchu osobowego. Ale stacja Jęzor pełni ważna rolę, w której łączą się sieci kolejowej PKP PLK oraz sieci prywatnych linii kolei piaskowych, obecnie Infra Silesia.

Osada Jęzor powstała w XIII wieku. Do 1790 roku, osada należała do biskupstwa krakowskiego. W wyniku rozbiorów, w okresie 1795-1809 Jęzor był częścią Monarchii Habsburgów, a w okresie 1809-1815 należał do Księstwa Warszawskiego. Następnie w okresie 1815-1846, należał do Wolnego Miasta Kraków. Potem do 1867 roku, było częścią Cesarstwa Austriackiego, a następnie do 1918 roku, Monarchii Austro-Węgierskiej. W okresie międzywojennym, w Drugiej Rzeczypospolitej obszar Jęzora znalazł się w powiecie chrzanowskim, województwa krakowskiego. Jęzor przez wiele lat należał do Jaworzna, a w 1953 roku, został przyłączony do Sosnowca.

Stacja Jęzor powstała w czasie Drugiej Rzeczypospolitej w 1927 roku. Miała ułatwić dojazd pracowników zatrudnionych w kolei piaskowej. Zbudowano dwa perony, a każdy z nich był wyspowy. Łącznie 4 krawędzie peronowe. Z uwagi na duży ruch pociągów zbudowano tunel dla pasażerów, którego wejście znajduje się po południowej stronie stacji. Obecnie (2024 rok) tunel jest zniszczony i nie eksploatowany. Zbudowano niewielki budynek dworcowy z kasą biletowo-bagażową, poczekalnią i służbowym mieszkaniem. Kasa biletowa została zamknięta w 1955 roku. Budynek został opuszczony. Obiektem wystawionym na sprzedaż nikt nie był zainteresowany i w 2016 roku, został rozebrany. Pociągi osobowe nie zatrzymują się na stacji od 2003 roku.

Stacja Jęzor posiada dwie grupy torów głównych: 4-torową, położoną w ciągu szlaku E30 z peronami. Przez stację przebiega linia kolejowa Nr 134 Jaworzno Szczakowa – Mysłowice (7,532 km). Druga grupa to kilkutorowa na piaskowej linii kolejowej z Doroty do Brzezinki. Cały ruch pociągów prowadzi nastawnia „SJr”, która posiada urządzenia przekaźnikowe z sygnalizacją świetlną.

PKP Jęzor Centralny.

Jęzor Centralny to jest stacja kolejowa należąca do kolei piaskowej i jest położona między stacją Sosnowiec Jęzor a rzeką Biała Przemsza. Stację obsługuje nastawnia JCA. Stacja leży na linii kolejowej Nr 180. Stacja Jęzor Centralny jest podzielona na trzy części: JCA, JCB, JCC. Na stacji było 5 nastawni.

Przez stację przebiega: Linia kolejowa Nr 180 Dorota – Mysłowice Brzezinka (8,410 km). Linia kolejowa Nr 719 Jęzor Centralny – Sosnowiec Jęzor (1,606 km). Jęzor Centralny JCA – Brzęczkowice – Szadok – Klara (KP 401). Jęzor Centralny JCA – Bobrek – Staszic – Szyb Otwór IV (KP 402). Jęzor Centralny JCA – JCB (tor 2P) Łącznica (KP 222). Jęzor Centralny – Sosnowiec Jęzor (719). Jęzor Centralny JCA – Przymiarki (KP 202). Jęzor Centralny JCA – Borki – Bańgów – Julian – Szyb Dołki (KWK Andaluzja) (KP 201). Jęzor Centralny JCA – JCC (tory 8P/4P/502) Łącznica (KP 221 / KP 224). Jęzor – Most (pierwotny przebieg fragmentu KP 402). Jęzor Centralny – bocznice i łącznice.

Linia kolejowa Nr 180 to jest tak zwana Południowa Magistrala Piaskowa. Magistrala łączy: Jęzor Centralny JAC – podg Tunel. Zarządca jest CTL Maczki-Bór, Infra Silesia. Linia ma długość 23,416 km. W skład magistrali wchodzi także linia Nr 401 JCC – Wujek. Magistrala jest zelektryfikowana. W 1951 roku, była zelektryfikowana eksperymentalną siecią trój-fazową z trzema drutami, gdzie słupy były umieszczone z boku toru, a lokomotywy miały trzy boczne pantografy. Było tak, ponieważ kolej piaskowa była autonomiczna, niezależna od PKP. Ale rozstaw szyn był zawsze 1435 mm. W 1955 roku, zastosowano trakcję 3 kV DC, którą wykorzystywano do 2000 roku. W 2015 roku, zdecydowano o likwidacji trakcji 3 kV DC.

Głównym zadaniem kolei piaskowej jest transport pisaku z kopalni żwiru do kopalni węgla kamiennego lub na mosty zasypowe piasku. Linia ma liczne odgałęzienia, które prowadzą do innych zakładów przemysłowych jak na przykład Elektrownia Jaworzno. W czasie swojej historii wiele odcinków było dobudowywanych, a inne były likwidowane. Odcinki dwutorowe przebudowywano na jednotorowe. Zmierzch kolei paskowej wiąże się z nieustanną presją europejskiego kołchozu na likwidację kopalń węgla kamiennego w Polsce.

Początki kolei piaskowej sięgają początków XX wieku, kiedy intensywna eksploatacja złóż węgla kamiennego zaczęła powodować na powierzchni szkody górnicze. Najprostszym sposobem okazało się wypełnianie wyrobisk górniczych piaskiem i żwirem, którego na Górnym Śląsku i w Zagłębiu Dąbrowskim nie brakowało. Pierwsze pociągi z piaskiem były obsługiwane trakcją parową. Używano różnych dostępnych parowozów, o relatywnie małych mocach. Po drugiej wojnie światowej najczęściej wykorzystywano parowozy Ty2, Ty42 i Ty43, a następnie Ty45. Po przeprowadzeniu elektryfikacji trakcją 3 kV DC wprowadzono lokomotywy elektryczne ET21, a po latach ET22. Na odcinkach bez drutów wprowadzano lokomotywy spalinowe TEM2, S200 oraz ST44. Na magistrali prowadzono ruch pociągów służbowych, realizowany przez EZT EN57 oraz lokomotywą elektryczną ET21 z wagonem osobowym 94A. Najdłużej funkcjonowała relacja: Jęzor Centralny JCA – Wujek oraz Jęzor Centralny JCA – Maciej. Ostatni pociąg przejechał w 2001 roku.

Po przemianach społeczno-gospodarczych po 1989 roku, Przedsiębiorstwo Materiałów Podsadzkowych Przemysłu Węglowego, podzielono na cztery autonomiczne podmioty. Dotychczasowi komuniści przekształcili się w kapitalistów. Rozpoczął się handel majątkiem narodowym. Duży wpływ na przekształcenia mieli germańcy, poprzez koncern DB, który wykupił spore udziały w kolejach piaskowych. Dochodziło do takich sytuacji, że likwidowano bocznice kolei piaskowych do czynnych szybów kopalni. Tak było na przykład z szybem Lech, co wymagało przeładunku piasku z wagonów na samochody. Z uwagi na systematyczne niszczenie Polskiego Przemysłu Węgla Kamiennego stan techniczny magistrali ulega pogarszaniu, a nakłady finansowe na remonty są minimalne. W efekcie prędkość jest ograniczona do 40 km/h, a i tak dochodzi do wykolejeń wagonów.

Odgałęzienia magistrali piaskowej:

Jęzor Centralny JCA (0,000 km) – Sosnowiec Jęzor PKP PLK. Jęzor Centralny JCA (0,000 km) – Huta Cedler R1. Jęzor Centralny JCA (0,000 km) – Szyb Ostatek. Jęzor Centralny JCA (0,000 km) – Długoszyn PKP PLK. Jęzor Centralny (0,483 km) – Bór Górny. Jęzor Centralny (0,483 km) – Huta Cedler R1. Jęzor Centralny (2,200 km) – Dąbrowa. Jęzor Centralny (2,200 km) – Most zsypowy piasku budowlanego Wysoki Brzeg. Brzęczkowice (5,442 km) – Bocznica szybu wschodniego KWK Wieczorek. Słupin (7,153 km) – Bocznica szybów wschodnich KWK Mysłowice – Wesoła. Ćmok (8,498 km) – Bocznica szybu podsadzkowego Wschodni Agata KWK Wieczorek. Poniatowski (12,451 km) – Most podsadzkowy KWK Staszic Szyb IV. Poniatowski (12,913 km) – Katowice Janów PKP PLK, Katowice Muchowiec PKP PLK, KWK Śląsk, Szyb Poniatowski KWK Wieczorek. Szadok (15,000 km) – Przejście rozjazdowe na sieć PKP PLK, bocznica do KWK Wujek-Śląsk. Wujek (21,090 km) – Most zsypowy szybu wentylacyjnego KWK Wujek. Zależę (bocznica zlikwidowana) – Stacja PKP Katowice Załęże. Kleofas (bocznica zlikwidowana) – Stacja KWK Kleofas, Most zsypowy szybu wschodniego KWK Kleofas. Nowy Wirek (bocznica zlikwidowana) – Most zsypowy Maciej KWK Halemba, Most zsypowy Szybu Północnego. Wanda (bocznica zlikwidowana) – Most zsypowy szybu Lech KWK Wawel. Maria (bocznica zlikwidowana). Paweł (bocznica zlikwidowana). Klara (bocznica zlikwidowana) – Most zsypowy Szybu Klara, Warsztaty Naprawcze Taboru Kolejowego Ruda Śląska. Tunel (bocznica zlikwidowana) – Połączenie z siecią Magistrali Zachodniej (KP Kotlarnia).

PKP Jęzor Centrum Handlowe.

Informacja z dnia 13 października 2023 roku. Jęzor Centrum Handlowe to nowy przystanek osobowy, który mam powstać w 2024 roku, w miejscu węzła drogowego: S1 (Wschodnia Obwodnica GOP) i DK Nr 79 (Orląt Lwowskich). W tym miejscu linia kolejowa Nr 134 przebiega po nasypie. Dlatego dwa perony jednokrawędziowe zostaną umieszczone na betonowych palach. Długość peronów będzie wynosić 200 m, a szerokość 4 m. Do peronów będą prowadziły schody i windy. W pobliżu będzie parking dla kilku samochodów. Obecnie (2023 rok) w rejonie przyszłego przystanku rosną drzewa. Robocza nazwa stacji to Sosnowiec Centrum Handlowe/Jęzor. Stacja ma powstać do grudnia 2024 roku. Przystanek zostanie wyposażony w wiaty przystankowe, ławki, stojaki dla rowerów czy system audio. Koszt inwestycji to 17 milionów złotych.

Opracował Karol Placha Hetman