Sosnowiec Jęzor. 2024-09-25

Stacja Kolejowa Sosnowiec Jęzor.

Współrzędne geograficzne: 50.241N 19.198E. Elewacja 249 m (816,93 ft). Dzielnica Jęzor, miasto Sosnowiec, Województwo Śląskie.

Historia osady Jęzor.

Do 1790 roku, osada Jęzor, początkowo był przysiółkiem wsi Dąbrowa Narodowa. Majątek był własnością Biskupstwa Krakowskiego do rozbiorów Polski. W okresie 1795–1809, majątek był częścią Monarchii Habsburgów, a w wyniku wojen napoleońskich, w okresie 1809-1815, należał do Księstwa Warszawskiego, a dokładnie państwa moskiewskiego. Następnie w okresie 1815-1846, teren ten należał do Wolnego Miasta Kraków. W okresie 1846-1867, był własnością Cesarstwa Austriackiego, które przekształciło się w Monarchię Austro-Węgierską (1867 rok) i tak dotrwało do 1918 roku, kiedy wybuchła wielka wojna światowa. W okresie międzywojennym, w Drugiej Rzeczypospolitej, obszar Jęzora znalazł się w powiecie chrzanowskim, województwa krakowskiego. Przez wiele lat Jęzor należał do Jaworzna, a w 1953 roku, został przyłączony do Sosnowca.

Jęzor to jest obecnie dzielnica Sosnowca, która jest najbardziej wysunięta na południe. Dzielnica Jęzor w granicach miasta Sosnowiec jest od 1953 roku. Osada Jęzor datowana jest od średniowiecza. Dzielnica naturalnie jest ograniczona rzekami Biała Przemsza i Przemsza. Dzielnica Jęzor jest poprzecinana gęstą siecią szlaków kolejowych i dróg kołowych. Wśród nich jest Autostrada S1, Droga Krajowa Nr 79, a w pobliżu jest Autostrada A4. Rozbudowana sieć kolejowa to z jednej strony zaszłość historyczna, bo był tutaj styk granic trzech zaborców Polski. Z drugiej strony, rozwój ciężkiego przemysłu po drugiej wojnie światowej. Obecnie osiedle Jęzor jest terytorialnie małe i ograniczone drogami; Autostrada S1 i Droga Krajowa Nr 79.

Węzeł kolejowy Jęzor.

Należy pamiętać, że węzeł kolejowy Jęzor był wielokrotnie przebudowywany. Układano nowe tory w zależności od aktualnych potrzeb, a torowiska już nie używane demontowano. Zwłaszcza tory Kolei Piaskowej. Niezmienna pozostawała Linia Kolejowa Nr 134 Jaworzno Szczakowa – Mysłowice, która przechodziła tylko nieduże korekty. Zmieniała się ilość torów w linii. Modernizacja jest prowadzona w dalszym ciągu. Zmiany te były powodowane głównie z powodu powstawania lub zamykania kolejnych kopalni węgla kamiennego. Obecnie przez stację przebiegają Linie Kolejowe: Nr 134 Jaworzno Szczakowa – Mysłowice, Nr 180 Dorota – Mysłowice Brzezinka, LK Jęzor Centralny – Sosnowiec Jęzor (KP 235). Stacja Sosnowiec Jęzor jest umieszczona na LK Nr 134 Jaworzno Szczakowa – Mysłowice, na 7,532 km. Do Mysłowic jest odległość 4,678 km.

Stacja została otwarta w 1927 roku. Stacja początkowo nosiła nazwę Jęzor, a następnie Jęzor Sosnowiec. W budynku dworca mieściła się kasa biletowo-bagażowa, która była czynna w okresie 1927-1955. Na stacji są dwa perony wyspowe i cztery krawędzie peronowe. W latach swojej świetności stacja składała się z dwóch stacji: Sosnowiec Jęzor i Sosnowiec Jęzor Centralny. Pierwsza obsługiwała ruch osobowy, zwłaszcza robotników sąsiednich zakładów przemysłowych. Było to w okresie 1928-2003. Na stacji był budynek dworcowy z kasami i poczekalną. Zbudowano także przejście podziemne, które umożliwiało bezpieczny dostęp na perony. W 2016 roku, dworzec na stacji Sosnowiec Jęzor, z uwagi na zły stan techniczny oraz brak zainteresowania ze strony inwestorów, został rozebrany. Nie jest używany tunel dla podróżnych oraz perony. Wejścia do tunelu są zadaszone. Na peronach zachowały się wiaty przystankowe, które chroniły pasażerów przed deszczem i śniegiem.

Druga część stacji obsługiwała ruch towarowy. Był i jest to punkt styku sieci kolejowych PKP PLK i Kolei Piaskowej, a obecnie firmy Infra Silesia. Infra Silesia to jest Polski zarządca infrastruktury kolejowej oraz przedsiębiorstwo budowlane. Przedsiębiorstwo należy do spółki DB Cargo Polska. Wspólnie z zarządcami Maczki-Bór S.A. oraz Kopalnia Piasku Kotlarnia – Linie Kolejowe, zarządza siecią polskiej Kolei Piaskowej.

Stacja Jęzor posiada dwie grupy torów głównych: 4-torową, położoną w ciągu E30 oraz 5-torową na linii kolejowej z Doroty do Brzezinki. Cały ruch pociągów prowadzi nastawnia „SJr”, która posiada urządzenia przekaźnikowe z sygnalizacją świetlną. W części osobowej jest umieszczona Podstacja Trakcyjna „Jęzor”.

W części towarowej znajduje się; Wschodnia Magistrala Piaskowa,  Bocznica PCC Intermodal w Sosnowcu. Są też Zakłady Produkcyjno-Naprawcze Taboru i Urządzeń „TABOR” M. Dybowski oraz firma „KoL-System”. Stacja kolejowa Jęzor Centralny jest obsługiwana przez dwie nastawnie: „JCA” oraz „JCA-1”. W zachodniej stronie węzła Jęzor jest także nastawnia „JCB”.

Stacja Jęzor z północy ma ulicę Plażowa, a nieco dalej jest rzeka Biała Przemsza. Od strony północnej, dojazd do stacji zapewnia ulica Biała Przemsza (z mostem przez rzekę), która biegnie od osiedla BÓR. Stacja Jęzor z południowej strony otoczona jest lasami, przez które przebiegają trakty leśne, które nazwano Stacja Jęzor. W lesie zbudowano magazyny firmy DACHSER, która świadczy usługi logistyczne. Za lasami jest miejscowość Dąbrowa Narodowa.

Trakcja Kolei Piaskowej.

Na przełomie 40/50-latach XX wieku, zbudowano pierwsze odcinki kolejowe w Kopalni Piasku „Szczakowa”. Początkowo eksploatowano na nich lokomotywy parowe serii Ty2, Ty45 i Ty51. W związku ze wzrostem przewozów już od 1951 roku, rozpoczęto praca nad elektryfikacją najbardziej obciążonych odcinków kolejowych elektryfikacją prądem 3 kV DC.

Elektryfikacja węzła Jęzor podległego PKP, a właściwie szlaku; Jaworzno – Szczakowa – Mysłowice, rozpoczęła się od 1959 roku. Natomiast elektryfikację Kolei Piaskowej – Wschodnia Magistrala Piaskowa, rozpoczęto już w 1951 roku. Likwidacja trakcji elektrycznej na Kolei Piaskowej nastąpiła w 2012 roku.

Ponieważ Kolej Piaskowa była niezależna od PKP, dlatego sama zamawiała lokomotywy i wagony dla swojej służby. Przykładem była pierwsza lokomotywa elektryczna używana na Kolei Piaskowej. Lokomotywa nosiła oznaczenie PaFaWag 2E (inne oznaczenie 2E53). Lokomotywa została opracowana w 1953 roku, w Wrocławiu wspólnie z inżynierami z UK. Zamówiono 9 elektrowozów, które wyprodukowano w okresie 1954-1956. Lokomotywy były eksploatowane do 1988 roku.

Lokomotywy elektryczne PaFaWag 2E były to lokomotywy 6-osiowe. Aparaturę elektryczną i pozostałe wyposażenie zostały kupione w Wielkiej Brytanii w firmie Metropolitan Vickers Electrical Co. Ltd. Wózki były wyprodukowane w fabryce FabLok w Chrzanowie. Wózki były dostosowane do pracy po bardzo nierównym torowisku. Była kupiona cała dokumentacja lokomotywy elektrycznej, która była eksportowana z UK do Afryki do RPA, o rozstawie osi 1 000 mm. W ścianach pudła z każdej strony było dwoje drzwi, które prowadziły do maszynowni. Przedział wysokiego napięcia był w centrum lokomotywy i miał zablokowane drzwi, które można były odblokować tylko po wyłączeniu prądu elektrycznego. Z maszynowni było wejście do kabin umieszczonych na końcach pudła. Na dachu pudła zamontowano dwa pantografy górne, do poboru energii elektrycznej z sieci górnej, a na jego krawędzi pantografy boczne umożliwiające pobór energii z sieci bocznej na wyrobisku. Ich konstrukcja elektryczna uniemożliwiał wykorzystywanie obydwu rodzajów odbieraków jednocześnie. Lokomotywa był ustawiona na dwóch trzyosiowych wózkach, które połączono ze sobą przegubowo. Osie zestawów kołowych osadzono w maźnicach z łożyskami tocznymi. Silniki trakcyjne wyposażono w system wentylacji, który zapobiegał także dostawaniu się pyłu do środka. Silniki zabezpieczono przed uszkodzeniem w przypadku wykolejenia się lokomotywy. Zbudowane lokomotywy otrzymały sprzęgi automatyczne, które podczas remontów wymieniono na sprzęgi śrubowe i klasyczne zderzaki. W ścianach czołowych umieszczono trzy okna. W ścianach bocznych umieszczono po 5 okien plus okna w drzwiach. W ścianach były też czerpnie powietrza do wentylacji i sprężarek.

Lokomotywa elektryczna 2E miała układ osi Co’Co’. Masa służbowa 120 000 kg. Długość 16,90 m. Szerokość 2,89 m. Wysokość 4,35 m (złożone pantografy). Średnica kół 1,22 m. Napęd 6 silników elektrycznych. Moc ciągła 1 170 kW. Prędkość maksymalna 60 km/h.

Kolej Piaskowa postanowiła kupić kolejne lokomotywy elektryczne. W centralnym biurze CBK PTK opracowano projekt elektrowozu typu 5E, który był oparty na lokomotywie elektrycznej 3E, która w PKP nosiła oznaczenie ET21. Ostatecznie zrezygnowano z modernizacji lokomotywy i w 1958 roku, dla Kolei Piaskowej kupiono lokomotywy typu 3E (ET21). Lokomotywy 3E (ET21) były produkowane w okresie 1957-1971. W kolejnych latach, dla Kolei Piaskowej rozważała kupno lokomotyw typu 4E (EU07), ale do tego nie doszło i kontynuowano dostawy lokomotyw elektrycznych typu 3E. Ostatnia zachowana lokomotywa elektryczna 2E53-8, była użytkowana na stacji Sosnowiec Jęzor.

Opracował Karol Placha Hetman