Sędziszów 2023-09-23

PKP Sędziszów.

Współrzędne geograficzne: 50.565N 20.053E. Elewacja 255 m. Adres: ulica Dworcowa 25. 28-340 Sędziszów.

Opis zdjęcia: Widok w kierunku Kozłowa. Przy budynku dworca jest tot LHS.

Opis zdjęcia: Na pierwszym planie tor LHS. Widok w kierunku kierunku Jędrzejowa.

Opis zdjęcia: Od lewej strony; lokomotywownia wachlarzowa, wieża wodna, lokomotywownia prostokątna, biurowiec.

Opis zdjęcia: Widok w kierunku Jędrzejowa.

Miasto Sędziszów województwo świętokrzyskie.

W Polsce jest kilka miejscowości o nazwie Sędziszów. Znany jest Sędziszów Małopolski. Sędziszów który nas interesuje znajduje się w Województwie Świętokrzyskim w pobliżu styku Województwa Śląskiego i Małopolskiego. Sędziszów to jest miasto i siedziba gminy, położonej w powiecie jędrzejowskim nad rzeką Mierzawą. Mierzawa to jest prawy dopływ rzeki Nidy. Rzeka, przepływająca przez Wyżynę Miechowską, Garb Wodzisławski, Płaskowyż Jędrzejowski i Dolinę Nidy. Rzeka Mierzawa ma długość 64,18 km i powierzchnię dorzecza 563,6 km2. Z Sędziszowa odległość do: Jędrzejów 23 km. Kielce 61 km. Kraków 73 km. Dąbrowa Górnicza 82 km. Częstochowa 90 km. Warszawa 237 km.

Sędziszów jest jedną z najstarszych miejscowości w województwie świętokrzyskim. Sędziszów to historyczna siedziba Jastrzębców, czyli rycerzy Konrada Mazowieckiego. Początki osady sięgają XIII wieku. Do drugiej wojny światowej (1939 rok) Sędziszów był własnością szlachecką. Pierwszym właścicielem osady był Stanczko de Sędziszów, a ostatnim była rodzina Kamińskich. Do dzisiaj żyją spadkobiercy. Po drugiej wojnie światowej, majątek sędziszowski został zajęty przez państwo i utworzono PGR (Państwowe Gospodarstwo Rolne). Po likwidacji PGR, właścicielem majątku została Agencja Nieruchomości Rolnych Skarbu Państwa.

Wielu mieszkańców z tych okolic wzięło udział w insurekcji kościuszkowskiej, powstaniu listopadowym i powstaniu styczniowym. Na terenie Sędziszowa znajduje się barokowy kościół parafialny pod wezwaniem Świętych Apostołów Piotra i Pawła, wzniesiony w okresie 1771-1786, W 1914 roku, po pożarze, kościół został odbudowany. Do wyjątkowych zabytków należy też między innymi Osiedle Drewniane; Budynki dla pracowników kolei wybudowane zostały w czasie okupacji podczas drugiej wojny światowej. W mieście, historyczna jest Figura Jezusa Chrystusa z 1650 roku, ustawiona na kamiennym cokole. W Sędziszowie, od 1974 roku, swoją siedzibę ma Fabryka Kotłów Sefako, jeden z największych producentów kotłów energetycznych w Polsce. W okresie 1975–1998, miasto administracyjnie należało do Województwa Kieleckiego.

Duży rozwój Sędziszowa nastąpił od 1883 roku, kiedy przystąpiono do budowy linii kolejowej. Obecnie jest to Linia Kolejowa Nr 8 Warszawa Zachodnia – Kraków Główny. W Sędziszowie zbudowano dużą lokomotywownię i na jej bazie Zakłady Naprawcze Taboru Kolejowego. Dla pracowników kolejowych zbudowano bloki mieszkalne. W okresie 1915-1917, uruchomiono kolej wąskotorową trakcji konnej, na dystansie Sędziszów – Szczekociny. Kolej została zlikwidowana w 1935 roku.

W okresie okupacji germańskiej (1939-1945) rozbudowano stację w Sędziszowie, przystosowując ją na potrzeby transportu wojennego. Zbudowano osiedle domów jednorodzinnych. Germańcy założyli getto dla obywateli polskich wyznania mojżeszowego. Pierwsza organizacja konspiracyjna powstała w 1940 roku. Był to początek placówki „Dwór” ZWZ (Związek Walki Zbrojnej), który objął swym działaniem teren gminy Sędziszów. W Sędziszowie działała Armia Krajowa, a jej żołnierze wykonywali zadania wywiadowcze i sabotażowe. Działał Jędrzejowski obwodu „Proso” ZWZ-AK. W wyniku rejonizacji Armii Krajowej w 1943 roku, utworzono obwód „Niwa” Sędziszów. Germańcy próbowali spacyfikować działania Armii Krajowej organizując obław. W obławach tych, oprócz wermachtu (bundeswery), uczestniczyły oddziały żandarmerii, oddziały Bahnschutzu i grupy folksdojczów. W trakcie tych obław wiele osób aresztowano i zamordowano. W dniu 17 sierpnia 1944 roku, przeprowadzona została pacyfikacja wsi Swaryszów. W jej wyniku rozstrzelano 35 osób, w tym 29 żołnierzy z Armii Krajowej. W 1944 roku, podczas trwania akcji „Burza” obwód „Niwa” był bazą mobilizacyjną 2. Batalionu Jędrzejowskiego Pułku Piechoty, wchodzącego w skład Kieleckiej Brygady AK. W dniu 16 stycznia 1945 roku, Sędziszów został zajęty przez sowietów; 31. Gwardyjski Korpus Pancerny i 5. Gwardyjska Armia.

W 50-latach, węzeł kolejowy zaczęto rozbudowywać i Sędziszów zaczęto nazywać „Miastem Kolejowym”. Wybudowano przychodnię kolejową, z myślą o pracownikach i ich rodzinach. Zbudowano kolejne bloki mieszkalne dla rodzin kolejarskich. Powstał tartak w miejscowości Tarnia, który jest obecnie Zakładem Przemysłu Drzewnego Tarnia. Tartak produkował między innymi podkłady kolejowe. Zbudowano trzy młyny. Działały spółdzielnie spożywcze, kasa pożyczkowa, drobne zakłady handlowo usługowe, sklepy, apteka, punkty gastronomiczne. Funkcjonowała szkoła podstawowa (siedmio-klasowa), przedszkole, biblioteka. Powstała trzyletnia Zasadnicza Szkoła Kolejowa.

W 1974 roku, fundowano Fabrykę Kotłów Sefako. Rozpoczęto budowę czteropiętrowych bloków dla pracowników fabryki. Powstały dwa osiedla; Na Skarpie i Sady. Zbudowano kolejną szkołę podstawową, Nr 2. Szkoła zawodowa została przeniesiona w sąsiedztwo fabryki. Powstał Zespół Szkół Zawodowych i Technikum.

W okresie 1976-1979, przez stację Sędziszów przeprowadzono LHS (Linia Hutniczo Siarkowa, obecnie Linia Hutnicza Szerokotorowa), LK Nr 65 (Most na rzece Bug – Sławków Południowy), o szerokości toru 1520 mm. Na terenie Sędziszowa znajduje się kolejowa stacja przeładunkowa LHS.

W 80-latach XX wieku, powstała parafia pod wezwaniem świetego Brata Alberta. W 1991 roku, otwarto liceum ogólnokształcące. W 1995 roku, gmina utworzyła Dom Samopomocy i Stację Caritas Diecezji Kieleckiej. W 2007 roku, rozbudowano stadion piłki nożnej klubu Unia Sędziszów. Dwór z XIX wieku, po pożarze, został przebudowany. Znajduje się w nim Zakład Opiekuńczo-Leczniczy w Sędziszowie Caritas Diecezji Kieleckiej. Zachowały się pozostałości otaczającego parku oraz spichlerz. Dwór z parkiem zostały wpisane do rejestru zabytków nieruchomych Nr rejestracyjny A.140/1-2 z 3 lipca 1978 roku. W samym Sędziszowie znajduje się duży zbiornik wodny, a w pobliskim Krzelowie stawy rybne, wykorzystywane przez wędkarzy oraz do celów rekreacyjnych.

Sędziszów praw miejskie otrzymał w dniu 14 lutego 1990 roku. Powierzchnia miasta wynosi 7,92 km2. Populacja miasta wynosi 6 141 osób (2023 rok).

Węzeł kolejowy Sędziszów.

W dniu 13 stycznia 1885 roku, uroczyście otwarto odcinek LK Gołonóg Wschodni (Dąbrowa Górnicza) – Sędziszów. W tym samym czasie zbudowano lokomotywownię i wieżę wodną dla nawadniania parowozów. W okresie 1914-1915, stacja Sędziszów wchodziła w skład austro-węgierskiej Wojennej Kolei Północnej. Po zakończeniu wielkiej wojny światowej warsztaty pomocnicze w; Strzemieszycach, Sędziszowie, Kielcach, Dęblinie, Lublinie, Chełmie, Zamościu, Bełżcu, Kowlu, Włodzimierzu, Zdołbunowie, Sarnach i Kiwercach zostały przekazane w zarząd Dyrekcji Radowskiej PKP. W 1927 roku, lokomotywownia w Sędziszowie przestała obsługiwać lokomotywy trakcyjne, a rozpoczęła prace remontowe taboru kolejowego. W lokomotywowni pracowało wówczas 36 kolejarzy.

We wrześniu 1939 roku, stacja Sędziszów została zajęta przez germańców i weszła pod zarząd Generalnej Dyrekcji Kolei Wschodniej (Generaldirektion der Ostbahn). W czasie drugiej wojny światowej germańcy rękoma Polaków rozbudowali zaplecze stacji, dostosowując ją do potrzeb wojennych. Na całej stacji Sędziszów pracowało około 1 000 osób; kolejarze i robotnicy przymusowi, a także folksdojcze. Wśród zatrudnionych w Sędziszowie kolejarzy wielu należało do Armii Krajowej. Ich działalność ograniczała się do zbierania informacji i małego sabotażu. Mały sabotaż polegał na przykład na wykolejaniu wagonów lub lokomotyw na obrotnicy lub popuszczonych śrubach przy szynach. Te wypadki były uważnie badane przez germańców i usłużnych folksdojczów. W nocy 10/11 marca 1944 roku, germańcy z Jędrzejowa dokonali obławy na mieszkania kolejarzy i aresztowali około 30 osób. Gestapowcy rozstrzelali te osoby w dniu 17 marca 1944 roku, w Piotrkowicach i Chmielniku. Na stacji germańcy zorganizowali kompanie odkażania dla żołnierzy wracających z frontu, kompanie zaopatrzenia, oddział pociągu dla usuwania uszkodzeń linii kolejowych, a także prowizoryczny pociąg sanitarny. W dniu 16 stycznia 1945 roku, przy małym oporze germańców, sowieci zajęli Sędziszów: 31. Gwardyjski Korpus Pancerny i 5. Gwardyjska Armia. Stacja Sędziszów została wcielona do PKP Dyrekcji Lubelskiej.

W styczniu 1945 roku, obiekty stacji ucierpiały, w wyniku przejścia sowieckiego frontu. Wiele maszyn i urządzeń zostało zrabowanych i zostały wywiezione do Moskwy. W PKP rozpoczęto rekrutację załogi do pracy na kolei w Sędziszowie. Zaczęto od prac porządkowych na stacjach Sędziszów i Tunel.  Rozbudowano lokomotywownię, która łącznie miała 37 stanowisk. W lokomotywowni rozpoczęto podstawowe remonty lokomotyw parowych. W późniejszym okresie lokomotywownia uzyskała status; Zakłady Naprawcze Taboru Kolejowego. W dniu 8 lutego 1945 roku, nastąpiło uruchomienie pierwszego parowozu Ty42-16. W dniu 1 września 1945 roku, uruchomiono Zasadniczą Szkołę Kolejową. W 1947 roku, parowozownia otrzymała status Parowozowni Głównej 1 Klasy. Lokomotywownia otrzymała na stan ciężkie lokomotywy do obsługi pociągów towarowych dalekobieżnych. Zwykle były to lokomotywy Ty2. W 1947 roku, otwarto naprawianą LK Strzemieszyce – Sędziszów. W 1953 roku, MD Sędziszów przyjęła na stan parowozy serii Ty51 i Ty246. W 1953 roku, uruchomiono naprawy średnie lokomotyw Tr20, Ty2, Ty42, Ty43. W 1955 roku, rozdzielono wydziały na oddział Trakcji i Wagonów. W 1963 roku, na stan MD Sędziszów wpisano pierwsze lokomotywy elektryczne serii ET21. Dla tych lokomotyw przygotowano nowe kanały rewizyjne. Zawieszono także trakcję elektryczną do obrotnicy. W kolejnych latach były lokomotywy elektryczne ET22 oraz ET41. W 1966 roku, uroczyście otwarto zelektryfikowaną linię kolejową: Sędziszów – Jaworzno Szczakowa – Bukowo – Olkusz – Wolbrom – Kozłów – Sędziszów. W 1972 roku, w MD Sędziszów przyjęto na stan ciężkie sowieckie lokomotywy spalinowe ST44. Od 1972 roku, rozpoczęto naprawy średnie lokomotyw spalinowych oraz naprawy rewizyjne parowozów serii: Ty2, Ty42, Ty43. W grudniu 1979 roku, na stacji Sędziszów zestawiono pociąg ratunkowy dla nowo otwartej LK LHS (wówczas Linia Hutniczo Siarkowa). W marcu 1982 roku, rozpoczęto naprawy rewizyjne pociągów sieciowych. W dniu 28 lutego 1983 roku, rozpoczęła działania Zakładowa Zawodowa Straż Pożarna. W 1984 roku, zaczęła działać Zakładowa Przychodnia Lekarska. W 1986 roku, rozpoczęto prowadzić pociągi towarowe w obsłudze jedno-osobowej, bez pomocnika. W 1987 roku, ZNTK rozpoczęły naprawy wózków pociągów EZT EN57 oraz EN71. W dniu 9 września 1989 roku, w MD Sędziszów zakończono eksploatacje i naprawy lokomotyw parowych. W historii były to lokomotywy serii: Tp1, Tp2, Tp3, Tp4, Tr12, Tr20, Tr21, Tr201, Tr203, Tw1, Ty2, Ty3, Ty5, Ty23, Ty42, Ty43, Ty51, Ty246. Z lokomotyw spalinowych naprawiano pojazdy serii: SM03, SM30, SM42, SM48, SP30, ST44.

Od 1989 roku, notowany był stopniowy upadek Sędziszowskiej Lokomotywowni. Z roku na rok malała ilość i zakres remontów taboru kolejowego. Nadal remontowano wagony węglarki z drewnianą podłogą. W 1992 roku, zlikwidowany został Oddział Sędziszów ZNTK Gliwice (Gls), który na terenie lokomotywowni wykonywał naprawy wagonów towarowych. W pierwszej połowie 90-lat XX wieku, w związku reorganizacją PKP, w miejsce Lokomotywowni Pozaklasowej Sędziszów został powołany Zakład Taboru (MT Sędziszów). Z dniem 1 lipca 1997 roku, w wyniku kolejnej reorganizacji służby trakcyjnej, MT Sędziszów stał się oddziałem Zakładu Taboru Kielce. Zakład Taboru utrzymał się w Sędziszowie kilka lat. Już w 2000 roku, zakład nie prowadził żadnej działaności kolejowej. Trwała likwidacja Polskich Kolei. Obiekty lokomotywowni zostały opuszczone i systematycznie popadały w degradację. Utrzymał się tylko obiekt prostokątnej lokomotywowni dla podstawowego przeglądu taboru kolejowego. Część obiektów byłego ZNTK zajęła firma segregująca odpady. Budynek biurowy jest opuszczony.

Stacja Jędrzejów została zelektryfikowana w dniu 29 kwietnia 1967 roku, w ramach elektryfikacji odcinka LK Nr 8 Kielce – Sędziszów. We wrześniu 1902 roku, od strony Dąbrowy ustawiono pierwszy elektryczny semafor z jednym ramieniem.

W dniu 11 września 2024 roku, pan August Pardała oraz pan Wiesław Urbański, emerytowani kolejarze, przekazali na rzecz Sędziszowa kronikę dotyczącą historii parowozowni. Kronikę odebrał burmistrz Sędziszowa pan Wacław Szarek. Kronika opisuje historię kolei w Sędziszowie w okresie 1885-1999.

Obok dworca stoi pomnik techniki, lokomotywa parowa Ty51-15 tender 27D51. Opis jest w osobnym rozdziale.

Stacja Sędziszów.

Stacja została zbudowana w 1885 roku, w ramach inwestycji „Iwangorodzko – Dombrowskaja Żeleznaja Doroga”, czyli Droga Żelazna Iwanogrodzko (Dęblin) – Dąbrowska. Obecnie przez stacje przebiega LK Nr 8 Warszawa Zachodnia – Kraków Główny (jest to 251,272 km LK) oraz LK Nr 65 Hrubieszów – Sławków Południowy LHS (jest to 317,615 km LK). Infrastruktura stacji jest rozbudowana. Część południowa to jest stacja LK Nr 8, a część północna to jest stacja towarowa dla LK Nr 65. Stacja rozciąga się na długości około 3 800 m, wzdłuż rzeki Mierzawa po jej południowej stronie.

Według klasyfikacji PKP PLK ma kategorię dworca lokalnego. Stacja obsługuje ruch pasażerski i ruch towarowy, także w ruchu miedzynarodowym. W 2017 roku, stacja obsługiwała do 1 300 pasażerów w ciągu doby, w 2019 roku, do 1 900 pasażerów w ciągu doby. W okresie pandemii nastąpił spadek przewozów pasażerskich, ale już w 2022 roku, stacja obsłużyła do 1 700 pasażerów w ciągu doby. We wrześniu 2024 roku, ze stacji Sędziszów w ciągu doby odjeżdżało 51 pociągów, głównie firmy PolRegio. Można było pojechać do stacji: Kielce Główne, Kołobrzeg, Kraków Główny, Lublin Główny, Olsztyn Główny, Ostrowiec Świętokrzyski, Oświęcim, Sosnowiec Główny, Warszawa Wschodnia, Zakopane.

Dworzec został zbudowany w okresie 1884-1886 i szczęśliwie przetrwał obie wojny światowe, rozpoczęte przez germańców. W dworcu działa kasa biletowe, która od grudnia 2023 roku, jest czynna; poniedziałek – piątek w godz. 5:40 – 14:15. sobota kasa nieczynna. niedziela i święta w godz. 13:15 – 17:20.

Obecnie na stacji są dwa wyspowe perony i cztery krawędzie peronowe. Przy Peronie 1 od strony południowej (budynku dworca) przebiega tor szeroki 1520 mm LK Nr 65, LHS. Peron 1 ma długość 215 m i na peronie są dwa zadaszenia o długości 45 m każdy. Peron 2 ma długość 295 m i zadaszenie o długości 25 m. Dojście do peronów zapewnia kładka nad torami. Obecnie jest ona o konstrukcji żelbetonowej i stalowej. Na stacji nie było tuneli dla pasażerów.

Lokomotywownia wachlarzowa została zbudowana w okresie 1882-1884. W dniu 13 stycznia 1885 roku, nastąpiło uroczyste otwarcie lokomotywowni. Wyposażona została w obrotnicę. Lokomotywownia funkcjonowała do 1995 roku. Obecnie (2024 rok) jest wykorzystywana jako sortownia odpadów komunalnych. Obrotnica została zlikwidowana. Na stacji był kiedyś trójkąt do obrotu lokomotyw parowych, ale został już rozebrany. Na stacji znajduje się budynek Zakładów Utrzymania Taboru Kolejowego, który zajmuje lokomotywownię prostokątną.

Obok lokomotywowni znajduje się nie używana już wieża wodna, która w podstawie jest kwadratowa. Została zbudowana z czerwonej cegły. Na stacji były żurawie wodne. Zachowały się dwa żurawie. Wieża wodna stoi przy ulicy Sportowa 6. Obecna wieża pochodzi z okresu drugiej wojny światowej i została zbudowana w miejscu poprzedniej, która z całą pewnością była znacznie mniejsza. Na stacji Sędziszów funkcjonowały cztery nastawie; jedna nadrzędną i trzy wykonawcze; Sd, Sd1, Sd2, Sd3. Semafory są świetlne, zamontowane w okresie elektryfikacji stacji.

W planie PKL PKP jest remont stacji Sędziszów do 2030 roku, w ramach planu rewitalizacji 150 dworców w całym kraju. W Sędziszowie ma zostać wyremontowany dworzec i równia stacyjna. Remont został zaplanowany w ramach tak zwanej drugiej edycji, w okresie 2024-2030. W planach rządów Zjednoczonej Prawicy na ten cel przeznaczono 4,4 miliardy złotych. Dworzec w Sędziszowie jest jednym z sześciu dworców z województwa świętokrzyskiego, które trafiły na listę programu. Dworzec w Sędziszowie na remont czeka 10 lat. Obecnie (wrzesień 2024 rok) w Polsce rządzi koalicja 13 grudnia (folksdojcze, komuniści i masoni) i prawdopodobnie plany zostaną wstrzymane.

Kolejka Wąskotorowa Sędziszów Wąskotorowy – Szczekociny 209e.

Kolejka Wąskotorowa Sędziszów Wąskotorowy – Szczekociny 209e. Zachował się rozkład jazdy na tej trasie. Rozstaw szyn 600 mm. Trakcja konna. Z linią była związana postać pana Goldszmida, właściciela tartaku w Szczekocinach. Lina została zbudowana prawdopodobnie w czasie wielkiej wojny światowej przez wojska austriackie i przez nie eksploatowane. Było to w okresie 1915-1917. Linia była towarowo-osobowa. Przewóz osób był realizowany w okresie 1927-1929. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości linia została upaństwowiona i włączona do Dyrekcji Kolejowej w Radomiu. Kolejka zakończyła swoją pracę w 1935 roku, i została rozebrana. Przebieg LK 209e; Sędziszów Wąskotorowy – Tarnia – Tarniawa – Nowa Wieś – Słupia – Wywła – Goleniowy – Tartak Goldszmida – Szczekociny Wąskotorowe.

Opracował Karol Placha Hetman