Nowy Targ 2023-07-21

Stacja kolejowa w Nowym Targu.

Współrzędne geograficzne: 49.473N 20.015E. Elewacja 601 m.

Historia Miasta Nowy Targ.

Początki osadnictwa na Podhalu sięgają XIII wieku. Wówczas to z Jędrzejowa przybyli cystersi i założyli klasztor w Ludźmierzu. Otrzymali oni prawo zakładania nowych osad na Podhalu. Osady stanęły na szlaku handlowym ze Śląska na Węgry. W tym czasie został zbudowany Nowy Targ, który wówczas nosił nazwę Novum Forum. Został on założony na prawie Zachodnioeuropejskim. Parafia istniała tutaj już w 1326 roku. Kazimierz Wielki przejął od cystersów Podhale i w ten sposób stało się ono królewskie. Wówczas to zdecydowano przenieść osadę na lepszy grunt i Kazimierz Wielki powtórnie dał Miastu przywilej lokacji (22.06.1346 roku). W ten sposób powstało nowe Miasto z rynkiem i kościołem parafialnym pod wezwaniem św. Katarzyny. Nowy Targ otrzymał wiele przywilejów królewskich co sprzyjało jego rozwojowi. Kwitł handel i rzemiosło. Za zezwoleniem królewskim, każdego roku, w dniu 25 listopada w św. Katarzyny, odbywał się ogromny jarmark. Jarmark ten trwał osiem dni. W 1487 roku, Król Kazimierz Jagiellończyk zezwolił na drugi doroczny jarmark w dniu 25 lipca w św. Jakuba, który także trwał osiem dni. Potem zezwolono na co tygodniowe jarmarki w czwartki, które trwają do chwili obecnej. W 1521 roku, król Zygmunt Stary pozwolił rajcom miasta na zbieranie myta z przejazd drogami Podhala, w zamian za ich utwardzenie i utrzymanie w należytym stanie. Kupcom, którzy przejeżdżali przez Podhale nie wolno było omijać Miasta. W XVI wieku, w Nowym Targu istniały już cechy skupione w Cechu Rzemiosł Różnych. Najwięcej było jednak kuśnierzy, którzy później utworzyli własny cech. Król Jan Kazimierz zezwolił na trzeci wielki jarmark w ciągu roku; pierwsza niedziela po Wielkanocy. Miasto w XV wieku liczyło około 500 mieszkańców, a w XVI wieku około 800 mieszkańców. W 1601 roku, Miasto strawił pierwszy wielki pożar. Pożar spalił niemal całe Miasto, w tym kościół, szpital, ratusz, dwór. Podatki płacone przez Miasto były znaczną pozycją w budżecie królewskim. O ile mieszczanom i rzemieślnikom w Nowym Targu wiodło się dobrze, to chłopom było znacznie gorzej. Starostowie co rusz wprowadzali nowe daniny i robocizny. Niezadowoleni mieszkańcy Podhala słali skargi, wygrywali sprawy w sądzie, a mimo to ich sytuacja materialna wciąż się pogarszała. Dochodziło do buntów, a nawet ataków na zamek w Czorsztynie. Były one jednak krwawo tłumione. Mimo to Podhalanie wzięli udział w powstaniu przeciwko szwedom, którzy w 1656 roku, złupili Miasto i wymordowali większość mieszkańców.

W 1772 roku, nastąpił I Rozbiór Rzeczypospolitej i Miasto przeszło pod administrację austriacką. Od końca XVII wieku, datuje się powolny upadek Miasta. Jedną z przyczyn były kolejne pożary; 1673r., 1696r., 1710r., 1719r., i 1784r. Do tego trzeba doliczyć epidemie i prześladowania okupantów. Pod administracją austriacką Podhale zostało włączone do Galicji. Majątek starostwa został skonfiskowany i sprywatyzowany. Chociaż władze austriackie zachowały przywileje Nowego Targu, to Miasto musiało płacić wysokie daniny dla okupanta i dawać rekruta. Po ostatnim wielkim pożarze (1784 rok) Miasto odbudowano na nowym planie siatki ulic, bez uwzględnienia byłych budynków i rozmieszczenia parcel. Rynek został znacznie powiększony. W 1840 roku, Miasto miało już 2 000 mieszkańców. Po Wiośnie Ludów na Podhalu zniesiono pańszczyznę. Później Galicja otrzymała autonomię, a Nowy Targ stał się siedzibą powiatu i sądu. Z końcem XIX wieku Nowy Targ miał szkołę, młyny, tartaki, browar, elektrownię i wiele zakładów rzemieślniczych. Od 1881 roku, funkcjonuje straż pożarna zwana wówczas strażą ogniową. Murowany ratusz wybudowano w 1884 roku, i w takim stanie istnieje do chwili obecnej. W 1899 roku, oddano linię kolejową Chabówka-Zakopane. Rozwijało się szkolnictwo oraz Towarzystwo Gimnastyczne Sokół. Przed Wielką Wojną Światową Nowy Targ liczył 9 000 mieszkańców.

W trakcie Wielkiej Wojny Światowej mieszkańcy Podhala walczyli po stronie Austriaków. Wynikało to z korzeni większości rekrutów. Pod koniec 1914 roku, moskale zostali pokonani pod Limanową, a potem pod Gorlicami (maj 1915 roku) i wycofali się na wschód. W nocy 31 październik / 1 listopad 1918 roku, Nowy Targ opanowało Wojsko Polskie. W walkach brali udział cywilni mieszkańcy i gimnazjaliści.

W II Rzeczypospolitej Polskiej Miasto się rozwijało systematycznie. Powstały nowe ważne obiekty; cegielnia, kolejny tartak, a w 1930 roku, lotnisko.

Po agresji armii germańskiej Nowy Targ został zajęty przez nowego okupanta już w dniu 1.09.1939 roku, około godziny 16;30 bez walki, wkraczając z terenu Słowacji. Podczas okupacji całe Podhale stało się jednym wielkim punktem oporu. To z ludności Podhala wywodzili się kurierzy, łącznicy i przewodnicy pomiędzy okupowaną Rzeczypospolitą Polskę (Państwem Podziemnym), a Rządem na emigracji w Londynie. Niemcy rozpoczęli na Podhalu akcję germanizacji, próbując udowodnić, że górale pochodzą od Gotów tak jak rasa niemiecka. Niewielki jednak procent ludności Podhala poszedł na współpracę. W 1941 roku, w Nowym Targu działała już duża siatka walki z okupantem. Wydawano pisma podziemne, nawet w języku niemieckim. Jednak w 1942 roku, siatka została rozbita. Wiele osób straciło życie podczas szybkich egzekucji lub trafiła do obozów zagłady („pomników cywilizacji niemieckiej”). Część członków siatki zbiegła, a wśród nich Józef Kuraś „Ogień”. W dniu 29.01.1945 roku, Miasto zostało zajęte przez Rosjan, którym drogę wskazał oddział „Ognia”. Niemcy byli tak zaskoczeni, że uciekli w popłochu, bez walki.

W nowej rzeczywistości władzę objęli komuniści. Na czele UB (powiatowego urzędu bezpieczeństwa publicznego) miał stanąć Józef Kuraś „Ogień”. Miał stawić się w Krakowskim UB, ale zawrócił z drogi i powrócił „do lasu”. W Nowym Targu stawiono symbole komunistyczne; muzeum Lenina, pomnik żołnierzy rosyjskich (dwukrotnie wysadzany). Dopiero w 1951 roku, udało się ukończyć kościół, którego budowę rozpoczęto w II Rzeczypospolitej Polskiej. W 1955 roku, uruchomiono Nowotarskie Zakłady Przemysłu Skórzanego „Podhale”, które w latach świetności zatrudniały 10 000 pracowników. Powstały nowe osiedla mieszkalne. W 1979 roku, na Lotnisku mszę świętą odprawił św Jan Paweł II Wielki. W 1979 roku, rozpoczęto budowę nowego szpitala, którą ukończono w 2008 roku.

Stacja kolejowa w Nowym Targu.

Linia kolejowa z Chabówki przez Nowy Targ do Zakopanego została otwarta w dniu 25 października 1899 roku. W dniu 1 lipca 1904 roku, stacja w Nowym Targu stała się stacją węzłową, bo otwarto linie kolejową do Suchej Góry. Stacja była nazywana Neumarkt oraz Dunajec. W Nowym Targu została wybudowana parowozownia oraz wieża wodna, a przy torach postawiono dwa żurawie wodne.

Dużą przebudowę stacji w Nowym Targu wykonano w 1975 roku. Zbudowano wówczas peron wyspowy oraz kładkę nad torami dla podróżnych. Było to związane z elektryfikacją odcinka linii kolejowej Chabówka – Zakopane, który uroczyście uruchomiono w dniu 3 grudnia 1975 roku.

W historii Nowego Targu wydarzeniem była likwidacja połączeń pasażerskich do stacji Nowy Targ Fabryczny w 1987 roku. W 1919 roku, została zlikwidowana linia kolejowa do stacji Podczerwone. Tory zostały zlikwidowane. Po śladzie torów kolejowych poprowadzono ścieżkę rowerową z Nowego Targu do Trstena na Słowacji.

Linia kolejowa Nr 99.

Linia kolejowa Nr 99 Chabówka – Zakopane to jedna z najbardziej znanych linii kolejowych w Polsce. Linia wchodzi w skład szlaku Kraków – Zakopane. Linia jest jednotorowa i została zelektryfikowana w 1975 roku, siecią trakcyjną 3 kV DC. Linia ma długość 43,785 km. Na linii najwięcej kursuje pociągów osobowych, które łączą Zakopane z resztą Polski. Linia została uruchomiona w 1899 roku. Linia jest trudna technicznie i w epoce lokomotyw parowych była głównie obsługiwana przez parowozy typu tendrzak, jak na przykład parowozy: TKt1, OKz32 (bardzo dobre), TKt48 (bardzo dobre). Ale nie brakowało na szlaku lokomotyw typu Ty-2/Ty-42 i pochodnych. Od momentu elektryfikacji szlak jest obsługiwany głównie przez lokomotywy elektryczne EU07 i pochodne. Na linii obowiązują prędkości od 60 do 90 km/h.

Mimo trudnych warunków terenowych linia zbudowana została stosunkowo niskim kosztem. Wynikało to z wykorzystania ułożenia szlaku wzdłuż dolin biegu rzek. Było to typowe projektowanie w całych Karpatach. Dlatego pociągi nie mogą rozwijać tutaj dużych prędkości. Często stosowano kontr-łuki, dla bezpieczeństwa jadących pociągów. Z drugiej strony, z kolei mogą korzystać mieszkańcy wszystkich głównych miejscowości na Podhalu. Wadą prowadzenia torów po stokach przy rzekach, były początkowo osuwiska, które powodowały czasową nieprzejezdność szlaku. Poprowadzenie linii wzdłuż rzek, spowodowało, że nachylenie torów w niektórych miejscach dochodzi do 28 ‰. Nie sprawia to jednak problemów doświadczonym mechanikom.

Na szlaku nie zbudowano ani jednego tunelu, ani długiej estakady. Choć początków planowano tunel w okolicach Przełęczy Sieniawskiej. W takiej sytuacji, linia ominęłaby miejscowość Raba Wyżna. Obecnie nie wiadomo, czy protesty mieszkańców miejscowości Raba Wyżna, były przeciw, czy za budową linii kolejowej. Jak w wielu innych miejscach świata, budowa linii kolejowej wywoływała protesty mieszkańców niektórych miejscowości, które ustały z chwilą zauważenia korzyści.

Z początkiem 70-lat XX wieku, przeprowadzono elektryfikację szlaku etapami. Pierwszy etap; Chabówka – Nowy Targ oddano do eksploatacji w dniu 18 listopada 1975 roku. Drugi etap; Nowy Targ – Zakopane oddano do użytku w dniu 3 grudnia 1975 roku. W tym dniu, cały szlak Kraków – Zakopane był już zelektryfikowany.

W okresie 2017-2023, prowadzono generalny remont całego szklaku Kraków Główny – Zakopane. Remont obejmował układy torowe, przystanki osobowe i stacje kolejowe. Wymieniono całą trakcje elektryczną. Wszystkie stacje dostosowano do obsługi osób na wózkach oraz podróżnych z rowerami. Powstały nowe przystanki osobowe, jak na przykład w miejscowości Chabówka. Zmodernizowano urządzenia sterowania ruchem kolejowym i wprowadzono automatyczne sterowanie na przejazdach kolejowo-drogowych.

Obecnie (2023 rok) prowadzone są prace na stacji Zakopane. Powstaną nowe, dłuższe perony oraz nowy układ torowy. Planowana jest budowa łącznicy pomiędzy linia kolejowa Nr 99 i linia kolejową Nr 98, która pozwoli na omijanie stacji w Chabówce, a przede wszystkim konieczność zmiany czoła pociągów. Jest to ostatnie miejsce na szlaku Kraków – Zakopane, gdzie jest konieczny objazd lokomotyw wokół składu.

Dawna linia kolejowa Nr 118.

Linia kolejowa Nowy Targ – Sucha Góra to zlikwidowano linia kolejowa funkcjonująca w okresie 1904-1991. Linia miała długość 21,532 km i została poprowadzona wzdłuż drogi wojewódzkiej Nr 957, do Czarnego Dunajca, a dalej wzdłuż rzeki Czarny Dunajec. W 1918 roku, linia została włączona do PKP. Po drugiej wojnie światowej odcinek graniczny został rozebrany. Polskie pociągi dojeżdżały do stacji Podczerwone. Na linii ruch pasażerski prowadzono do 1987 roku, a duch towarowy wstrzymano w 1989 roku. W 1991 roku, linia została fizycznie zlikwidowana. Stacja Suchá Hora znajdowała się na terenie Słowacji. Linia miała charakter lokalny. Łączyła Nowy Targ – Podczerwone. Aktualnie po śladzie kolejowym prowadzi ścieżka rowerowa. Ścieżka jest asfaltowa, szeroka na trzy metry szerokości. Nitka szlaku o długości 20,6 km biegnie przez Ludźmierz, Rogoźnik, Stare Bystre, Czarny Dunajec oraz Podczerwone do granicy państwa i dalej przez 14,4 km po stronie słowackiej do Trstena. Trasa nadaje się do rekreacyjnej jazdy na rowerze i na rolkach. W Trstena jest stacja kolejowa i dalszy szlak Kolei Transwersalnej. W 2015 roku, zabytkowy kolejowy most na rzece Czarny Dunajec w miejscowości Czarny Dunajec został wyremontowany. Obecnie jest to most pieszo-rowerowy.

Stacja Nowy Targ obecnie.

Stacja znajduje się przy ulicy Kolejowa Nr 66. Ostatni remont stacji został wykonany w okresie 2019-2021. Przebudowano układ torowy w celu uproszczenia południowej głowicy stacji. W pobliżu znajduje się historyczny budynek z wieżą wodną. W ramach modernizacji stacji zbudowano parking w systemie P+R.

Stacja ma 5 torów głównych, 2 perony i 3 krawędzie peronowe. Peron 1, o długości 245 m, jest jednokrawędziowy z torem Nr 4 i znajduje się przy budynku dworca. Peron 2, o długości 320 m, jest wyspowy, z torami Nr 1, 3. Dojście na perony umożliwia kładka nad torami. W 2021 roku, kładka została wyremontowana i została wyposażona w windy dla pasażerów na wózkach, z dużymi walizkami i rowerami. Od strony Chabówki znajduje się posterunek SKP, który także obsługuje przejazd kolejowo-drogowy w ciagu ulicy Ludźmierska (DW Nr 957). Stacja ma sygnalizację świetlną. Kanał łączności radiowej R4.

Od 2018 roku, dworzec i budynek z wieżą wodną jest własnością miasta Nowy Targ. W 2020 roku, zarówno dworzec jak i zabytkowa wieża wodna odzyskały dawny blask. Stacja wyposażona jest w biletomat. Nie ma kasy. We wnętrzu dworca jest poczekalnia, toalety, informacja kolejowa. Większość budynku zajmują służby kolejowe. W budynku dworca swoją siedzibę ma również miejscowy oddział Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego. Wieża wodna dostępna jest dla zwiedzających w poniedziałki, środy i piątki w godzinach od 10;00 do 13;00. Wstęp wolny.

W 2022 roku, stacja Nowy Targ obsługiwała 150-200 pasażerów w ciagu doby, a w święta i niedziele nawet 300 pasażerów w ciagu doby. W lipcu 2023 roku, ze stacji Nowy Targ odjeżdżało 41 pociągów osobowych w ciągu doby. Można było pojechać do: Bydgoszcz Główna, Gdynia Główna, Katowice, Kraków Główny, Rabka-Zdrój, Szczecin Główny, Warszawa Wschodnia, Zakopane. Najwięcej było pociągów do Zakopanego.

Opracował Karol Placha Hetman