Krzeszowice 2023-02-06

Stacja kolejowa w Krzeszowicach koło Krakowa.

Współrzędne geograficzne: 50.131N 19.634E.

Krzeszowice to jest miasto na południu Polski, w województwie małopolskim, w powiecie krakowskim. Powierzchnia miasta wynosi 16,92 km2. Populacja wynosi 9 975 mieszkańców (2019 rok). Urząd miejski, adres ul. Grunwaldzka 4, 32-065 Krzeszowice.

Odległość z Krzeszowic do: Kraków – 27 km. Trzebinia – 13 km. Olkusz – 19 km. Mysłowice – 40 km. Katowice – 53 km. Warszawa – 290 km. Przez miasta przebiega droga krajowa Nr 79 Warszawa – Kraków – Krzeszowice – Katowice – Bytom. Krzeszowice od południa graniczą z Tenczyńskim Parkiem Krajobrazowym. Gmina Krzeszowice położona jest w południowej części Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej. Wyżyna powstała w czasie ruchów alpejskich, ujawniając liczne skały magmowe: porfiry, dolomity, diabazy. Dlatego w rejonie funkcjonują liczne kamieniołomy. Nie brakuje tutaj różnych form krasowych, jak jaskinie oraz są liczne wody mineralne.

Osada została założona w 1286 roku. Prawa miejskie przyznano w 1933 roku. Krzeszowice należą do Jaworznicko-Chrzanowskiego Okręgu Przemysłowego. Wieś została założona jako szlachecka. Pierwsza parafia rzymsko-katolicka została założona w 1337 roku. W 1555 roku, Krzeszowice stały się własnością hrabiego Stanisława Tęczyńskiego i weszły w skład Hrabstwa Tęczyńskiego. Po wymarciu męskiej linii Tęczyńskich, Krzeszowice były własnością kolejno: Sieniawskich, Opalińskich, Czartoryskich, Lubomirskich, a od 1816 roku, Potockich. To ród Potockich rozwinął przemysłowo i kulturalnie Krzeszowice. W drugiej połowie XVIII wieku, odkryto, że tutejsze źródła mają lecznicze własności. W okresie 1928 – 1967, Krzeszowice miały status uzdrowiska, w którym leczono narządy ruchu. Obecnie Krzeszowice ponownie ubiegają się o status uzdrowiska.

W okresie 1815–1846, Krzeszowice należały do Wolnego Miasta Kraków (Rzeczpospolita Krakowska). W związku z zaborami, miejscowa ludność zaangażowana była zarówno w powstaniu krakowskim (1846 rok), jak i w powstaniu styczniowym (1863 rok), dla którego okoliczne miejscowości stanowiły ważne punkty przerzutu broni i powstańców do Królestwa.

W okresie 1840 – 1844, w Krzeszowicach zbudowano neogotycki kościół. W okresie 1850 – 1857, Potoccy wybudowali, pałac w stylu włoskiego renesansu. Jego kubatura wynosi 43 000 m3, składa się z 228 różnych komnat. Wraz z rozpoczęciem budowy pałacu założono park krajobrazowy z cechami parku angielskiego.

Pod koniec XIX wieku, w Krzeszowicach rozwinął się przemysł, którego głównym motorem była kolej. Powstały nowe zakłady produkcyjne: tartak parowy (1894 rok), fabryka beczek, fabryka dachówek i drenów, fabryka farb ziemnych (1906 rok), fabryka wyrobów cementowych i betonowych (1907 rok). Otwarto nowe kamieniołomy.

W 1919 roku, Rada Gminna wystąpiła do władz Rzeczypospolitej Polskiej, o nadanie praw miejskich. Od razu była zgoda, ale formalności i powstanie ustawy państwowej, spowodowały, że dokument wydano w dniu 18 października 1933 roku.

Po przegranej wojnie obronnej 1939 roku, germańcy włączyli Krzeszowice do generalnego gubernatorstwa. Gubernatorowi Hansowi Frankowi tak się w głowie przewróciło, że wszystkie pałace na terenie generalnej guberni były jego letnimi rezydencjami, począwszy od Zamku Królewskiego na Wawelu, przez pałac Potockich w Krzeszowicach, przez zamek w Przegorzałach, a na latrynie w Kielcach kończąc.

Okupacja germańska była okrutna. Większość młodzieży męskiej i mężczyzna trafiła do pracy przymusowej w pobliskich kamieniołomach. W dniu 25 maja 1943 roku, oddział wojskowy Gwardii Ludowej „Wisła” wykonał wyrok śmierci na dwóch oficerach SS i na wicedyrektorze fabryki A.G. Farbenindustrie w Oświęcimiu. Stanowili oni skład komisji badającej przyczyny niskiej wydajności pracy w pobliskich kamieniołomach.

W dniach 17 i 18 stycznia 1945 roku, miasto przeżyło dwa naloty samolotów sowieckich. Od wybuchu bomb lotniczych zginęło kilku mieszkańców miasta. W dniu 18 stycznia 1945 roku, germańcy wysadzili mosty rzekach Miękince i Filipówce, Podpalili także tartak. W dniu 19 stycznia 1945 roku, Krzeszowice znalazły się pod nową okupacją – sowiecką.

Ród Potockich, podobnie jak inne polskie rody magnackie i szlacheckie, straciły swoje majątki. Stało się to na podstawie komunistycznej reformy rolnej. W 1946 roku, w Pałacu Potockich powstał Państwowy Zakład Wychowawczo-Naukowego imieniem Tadeusza Kościuszki dla młodzieży osieroconej.

W 1950 roku, Krzeszowice liczyły 3 446 mieszkańców.

W dniu 1 stycznia 1967 roku, Krzeszowice utraciły status uzdrowiska, co było konsekwencją braku funkcjonowania jakiejkolwiek placówki rehabilitacyjnej. Mimo to, w okresie 1964 – 1969, nastąpiła reaktywacja ośrodka balneologicznego. Odkryto kolejne dwa źródła wód leczniczych. W 1970 roku, uruchomiono Górniczy Ośrodek Rehabilitacyjny Narządów Ruchu. Leczenie stacjonarne i ambulatoryjne w Krzeszowicach obejmuje pacjentów ze schorzeniami reumatologicznymi, neurologicznymi i pourazowymi, jako największe centrum rehabilitacji narządów ruchu w Małopolsce.

W 60 i 70-latach XX wieku, powstały zakłady związane z przemysłem budowlanym i ogrodniczym.

W pobliżu Krzeszowic jest klasztor w Czernej związany z ojcem Rafałem Kalinowskim, pięknie położony i często odwiedzany przez wiernych z Krakowa i całej Polski. Klasztor karmelitów bosych w Czernej to jest męski klasztor i jest to podwójne sanktuarium: Matki Bożej Szkaplerznej i świętego Rafała Kalinowskiego.

Lotniska w pobliżu Krzeszowic.

Lotnisko Balice (Port Lotniczy Kraków imieniem Jana Pawła II) znajduje się w odległości 16 km od Krzeszowic. Lotnisko Mierzęcice (Port Lotniczy Katowice Pyrzowice) znajduje się w odległości 78 km.

PKP Krzeszowice.

Stacja kolejowa Krzeszowice powstała w 1847 roku, kiedy Kraków razem z Krzeszowicami był pod zaborem austriackim. W tym czasie, prusakom zależało na poprowadzeniu linii kolejowej z Mysłowic do Krakowa. A w pobliżu Mysłowic znajdował się styk trzech granic zaborów Ziem Polskich: zabór austriacki, zabór pruski (germański) i zabór moskiewski (rosyjski). Wykorzystano fakt budowy linii kolejowej normalnotorowej z Warszawy do Wiednia oraz szlaku kolejowego z Berlina, przez Wrocław, Gliwice do Mysłowic.

Stacja kolejowa w Krzeszowicach otrzymała niemiecką nazwę Klasendorf. W 1847 roku, na stacji zbudowano niewielki budynek dworcowy, ten który jest obecnie przybudówką głównego budynku, a który zbudowano kilka lat później. W dworcu umieszczono kasę biletowo – bagażową oraz poczekalnię. Początkowo, nie było restauracji, bo stacja miała obsługiwać głównie ruch towarowy. Kolejne rozbudowy dworca były w 1890 roku oraz w 1913 roku.

Pierwszy pociąg do Krzeszowic przyjechał od strony Krakowa. Skład był ciągnięty przez lokomotywę parową o nazwie „Kraków”. Było to w dniu 13 października 1847 roku. Po uzupełnieniu wody, pociąg odjechał do Trzebini i dalej do Mysłowic, gdzie zakończył bieg. Obecnie, przez stację kolejową w Krzeszowicach przebiega linia kolejowa Nr 133 Kraków – Katowice ( Nr 133 Dąbrowa Górnicza Ząbkowice – Kraków Główny).

Z uwagi na bliskość Krakowa, w Krzeszowicach nie zbudowano zasiek węglowych oraz lokomotywowni. Natomiast zbudowano małą wieżę wodną. Wieża wodna, która stoi do chwili obecnej została zbudowana około 1905 roku. Wieża nie jest już używana jako zbiornik wodny, ale pełni funkcję masztu telefonu komórkowej „Orange”.

Po drugiej wojnie światowej państwo Polskie musiało postawić na kolej, aby podźwignąć zniszczoną i rozkradzioną gospodarkę. Dlatego znacznie powiększono tereny kolejowe w Krzeszowicach. Powstały nowe place składowe i magazyny. Zbudowano nowe bocznice kolejowe do kamieniołomów i fabryk (fabryka materiałów budowlanych).

Około 1960 roku, nad torami zbudowano kładkę dla podróżnych, aby mogli się dostać z Peronu 1 na Peron 2. Od 1960 roku, prowadzono elektryfikację szlaku Katowice — Kraków. Dokonano modernizacji systemu sterowania ruchem kolejowym. Wymieniono semafory kształtowe na semafory świetlne. Równocześnie prowadzono modernizacje kilku stacji kolejowych na szlaku, w tym Krzeszowice. Dobudowywano kolejne tory boczne. Wykonano nowe wyższe perony, które otrzymały nawierzchnię z betonowych płytek chodnikowych. Teraz perony miały wysokość około 0,30 m od główki szyny. Od tego momentu, stacja Krzeszowice miała Peron 1 jednokrawędziowy i Peron 2 wyspowy, dwukrawędziowy. Na peronach ustawiono ławki, kosze na śmieci, głośniki dla komunikatów kolejowych. Wymalowano żółte linie ostrzegawcze w pobliżu krawędzi peronowych oraz pomalowano na żółto same krawędzie peronowe. Na Peronie 2 ustawiono trzy wiaty przestankowe dla ochrony podróżnych przed deszczem i silnym słońcem.

W 70-latach XX wieku, w Krzeszowicach zatrzymywały się pociągi lokalne oraz niektóre dalekobieżne. Z pociągów korzystali głównie mieszkańcy Krzeszowic oraz pracownicy okolicznych zakładów produkcyjnych. Młodzież jeździła do szkół ponadpodstawowych w Krakowie.

Około 1965 roku, w pobliżu stacji Krzeszowice zbudowano nowoczesny wiadukt drogowy nad torowiskiem, w ciągu drogi krajowej Nr 79 – ulica Tadeusza Kościuszki. Wiadukt wyeliminował skrzyżowanie drogowo – kolejowe, które przez wiele minut było zamknięte dla samochodów, z powodu licznie przejeżdżających pociągów.

W okresie 2009 – 2013, przeprowadzono kapitalny remont budynku dworcowego, który jest obiektem historycznym. W 2018 roku, zakończono remont budynku wieży wodnej, która teraz służy telefonij komórkowej firmy „Orange”, jako miejsce montażu anten.

W 2015 roku, rozpoczęto duży plan modernizacji linii kolejowej Nr 133, w ramach szlaku E30. Ideą przebudowy było podniesienie prędkości podróżnej pociągów do 160 km/h. A należy pamiętać, że z powodu wyeksploatowania szlaku, podróż z Krakowa do Katowic trwała 120 minut, czyli 40 km/h. W planie była nie tylko wymiana torowisk i sieci trakcyjnej, ale całkowita przebudowa stacji i układu torowego. W ramach rozbudowy stacji Krzeszowice od nowa zbudowano trzy nowe perony, wszystkie o wysokości 0,60 m od główki szyny. Peron 1 jest peronem jednokrawędziowym i ma długość 200 m. Peron 1 przeznaczony jest dla pociągów lokalnych typu EZT. Oddanie do użytku nastąpiło w czerwcu 2020 roku. Peron 2 i 3 są peronami wyspowymi i mają długość odpowiednio 400 m i 300 m. Perony są zadaszone. Dojście na perony zapewnia tunel pod torami. Dodatkowo zamontowano windy dla pasażerów niepełnosprawnych i podróżnych z dużym bagażem. Jednocześnie zlikwidowano dawną kładkę. Na peronach jest system informacji kolejowej audio oraz tablice świetlne i gabloty. Są ławki i spoczynki oraz kosze na śmieci. Całość stacji oddano do eksploatacji w maju 2021 roku.

W ramach przebudowy stacji Krzeszowice wykonano kolejny wiadukt drogowy nad torami kolejowymi w ciągu ulicy Ignacego Daszyńskiego, z zachodniej stronie stacji. Wiadukt ma długość 213 m. Jednocześnie zlikwidowano dawną nastawnię kolejową stojąca przy ulicy Ignacego Daszyńskiego. Obecnie ruch kolejowy jest sterowany komputerowo.

Ze stacji Krzeszowice odchodzą tylko bocznice kolejowe. Obsługują one kamieniołomy: Czatkowice, Zalasie przez Tenczynek. Były inne bocznice, jak na przykład do kamieniołomu Miękinia, który już został zamknięty oraz do browaru w Tenczynku, który zamknięto w 70-latach XX wieku.

Obecnie stacja Krzeszowice obsługuje około 700 000 pasażerów rocznie, to jest około 2 000 w ciągu doby. Obecnie (luty 2023 rok) z Krzeszowic odjeżdża 101 pociągów w ciągu doby. Z Krzeszowic można pojechać do: Bohumín – 3 pociągi TLK „Galicja”, TLK „Roztocze”, TLK „Chopin”. Dębica – 2 pociągi PolRegio. Gdynia Główna – 3 pociągi; InterCity „Artus”, Inter City „Piast”, TLK „Rozewie”. Jelenia Góra – TLK „Sudety”. Katowice – 14 pociągów PolRegio oraz 4 pociągi Kolei Śląskich. Kraków Główny – 11 pociągów KMŁ (SKA3), 19 pociągów PolRegio, 4 pociągi Kolei Śląskich, 4 pociągi TLK, 4 pociągi InterCity. Lublin Główny – 1 pociąg TLK „Roztocze”. Oświęcim – 11 pociągów KMŁ (SKA3) oraz 5 pociągów PolRegio. Poznań Główny – 1 pociąg TLK „Pułaski”, 2 pociągi InterCity „Wybicki”, „Ślązak”. Przemyśl – 5 pociągów InterCity „Przemyślanin”, „Ślązak”, „Matejko”, „Artus”, „Grottger”. Szczecin – 3 pociągi IntrCity „Matejko”, „Osterwa”, „Chełmoński”. Świnoujście – 1 pociągi InterCity „Chełmoński”. Ustka – 1 pociąg InterCity „Przemyślanin”. Warszawa – InterCity „Chopin”. Wrocław – InterCity „Grottger”, „Chełmoński”.

Skansen kolejowy w Krzeszowicach.

W 1996 roku, podjęto próbę utworzenia skansenu kolejowego. W skansenie miały się znaleść parowozy. Niektóre z nich miały być przywrócone do ruchu i miały być atrakcją turystyczną, jako pociągi wakacyjne i sobotnio-niedzielne. Niestety, nie udało się tego osiągnąć. Ostatecznie w marcu 2008 roku, planowany skansen został zlikwidowany, a zgromadzone parowozy przekazano do innych placówek.

Opracował Karol Placha Hetman