Katowice 2024-04-12

Katowice

Współrzędne geograficzne: 50.257N 19,017E.

Katowice to jest miasto w Polsce w Województwie Śląskim. Historycznie jest to Górny Śląsk. Powierzchnia Katowic wynosi 164,64 km kwadratowych. Elewacja 245 – 357 m nad poziomem morza. Populacja miasta wynosiła 282 755 mieszkańców w 2021 roku, a 280 190 mieszkańców w 2022 roku. Katowice są największym miastem Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego, ale nie najstarszym. Chociaż Katowice pod względem liczby mieszkańców są 11. miastem w Rzeczypospolitej Polskiej to obok Warszawy, Krakowa, Poznania i Gdańska są wymieniane jednym tchem. Nazwa Katowice jest genetycznie słowiańska i staropolska. Z Katowic odległość do: Częstochowa – 68 km. Kraków – 78 km. Wrocław – 181 km. Warszawa – 291 km. Poznań – 309 km.

Kolej w Katowicach.

W 1837 roku, fundowano Spółkę Akcyjną Kolei Górnośląskiej. W 5 kwietnia 1841 roku, powstała Oberschlesis Eisenbahngesellschaft (Górnośląska Spółka Kolei Żelaznych). Celem tej spółki była budowa linii kolejowej dla połączenia Wrocławia z Górnym Śląskiem. Pierwszy odcinek szlaku pomiędzy Wrocławim i Oławą otwarto w 1842 roku. W następnych latach, kolej doprowadzono do miejscowości; Brzeg, Opole, Gliwice, aby w dniu 3 października 1846 roku, otworzyć odcinek Świętochłowice – Mysłowice.

Stacja kolejowa Katowice.

Stacja kolejowa w Katowicach została otwarta w dniu 3 października 1846 roku, jako stacja na szlaku Świętochłowice – Mysłowice. Powstanie stacji w Katowicach było w dużej mierze zasługą Franza Wincklera oraz zarządcy jego majątku, Friedricha Wilhelma Grundmanna. Obaj panowie dostrzegali potencjał tego miejsca i tego środka transportu. W 1839 roku, rodzina Winkler nabyła dobra rycerskie Katowice oraz Ziemię Mysłowicką, która była wówczas ordynacją Mieroszowskich. Był to przełomowy moment w historii Katowic. Franz Winckler urodził się w dniu 4 sierpnia 1803 roku, we wsi Tarnów (po germańsku Tarnau) koło Ząbkowic Śląskich. W 1826 roku, Franz Winckler został zarządcą kopalni galmanu „Maria” oraz huty cynku „Marienwunsch”, które należały do Franza Aresina. Po śmierci Franza Aresina w 1831 roku, wdowa po nim, Maria, powierzyła Winklerowi stanowisko zarządcy całego jej majątku. W 1832 roku, pani Maria wyszła za niego za mąż. Franz Winckler pomnożył majątek żony. Inwestował głównie w górnictwo i hutnictwo. W 1840 roku, Franz Winckler otrzymał tytuł szlachecki. W tym czasie, podjął decyzję o przeniesieniu zarządu majątkiem do Katowic, co przyspieszyło rozwój miejscowości. Zarządcą został przyjaciel – Friedrich Wilhelm Grundmann. Panowie wspólnie doprowadzili do zbudowania linii kolejowej do Katowic, a wkrótce nadania praw miejskich dla osady. W 1851 roku, niespodziewanie umarł Franz Winckler, a w 1853 roku, jego żona Maria też zmarała. Jedyną spadkobierczynią została córka Franza z pierwszego małżeństwa, o imieniu Waleska, która w 1854 roku, poślubiła Huberta von Tiele. Oba rody się połączyły poprzez zjednoczenie herbów i nazwisk, na co uzyskali zgodę władz. Ród von Tiele-Winckler był jednym z najbardziej ważnych dla rozwoju Górnego Śląska.

Było kilka propozycji przeprowadzenia pierwszej linii kolejowej przez Śląsk, z Gliwic na wschód. W 1837 roku, fundowano Spółkę Akcyjną Kolei Górnośląskiej. To udziałowcy tej spółki zdecydowali o przebiegu szlaku. Znany był punkt początkowy – Gliwice oraz punkt końcowy – Mysłowice. Mysłowice znajdowały się na styku trzech granic zaborców Polski: Prusy, Austro-Węgry, Imperium moskiewskie. Prusacy dążyli do utworzenia połączenia kolejowego daleko na wschód oraz do swoich braci do Moskwy. W wyniku dalszych działań, w dniu 5 kwietnia 1841 roku, powołano Towarzystwo Kolei Górnośląskiej. Linię kolejową Wrocław – Mysłowice oddawano do użytku etapami, z czego odcinek Świętochłowice – Katowice – Mysłowice uruchomiono w dniu 3 października 1846 roku. Towarzystwo Kolei Górnośląskiej zajęło się także budową szlaku z Mysłowic do Krakowa, który był wówczas Wolnym Miastem. Kiedy oddawano do użytku stację w Krakowie, Kraków był już włączony do zaboru Austro-Węgierskiego.

Następne linie kolejowe.

Z kolejnymi latami, stacja Katowice przekształciła się w węzłową i to największą na Górnym Śląsku. Od samego początku, zaletą stacji Katowice było jej położenie w centrum miasta. To miasto rozbudowywało się przy stacji kolejowej. W okolicach stacji Katowice było dużo wolnego terenu, co sprzyjało fundowaniu nowych zakładów produkcyjnych. W dniu 1 grudnia 1852 roku, zbudowano linię kolejową Katowice – Ligota – Murcki, o długości około 12 km, w kierunku południowym. W Murcki była najstarsza na Górnym Śląsku kopalnia węgla kamiennego.

W wyniku rozmów Kolei Górnośląskiej i Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej postanowiono zbudować połączenie kolejowe z pominięciem Jaworzna. Dzięki temu zabór pruski uzyskał bezpośrednie połączenie z Królestwem Polskim (zaborem moskiewskim). W dniu 24 sierpnia 1859 roku, oddano do użytku szlak Ząbkowice – Dąbrowa Górnicza – Będzin – Sosnowiec – Szopienice. Granica między zaborcami przebiegała na rzece Czarna Przemsza i kanale wodnym Brynica. Moskale punkt celny zbudowali na terenie miasta Sosnowiec. Prusacy punkt celny urządzili na stacji Katowice. Stacja Katowice została wówczas rozbudowana. Zbudowano lokomotywownię, nową wieżę wodną, mieszkania dla pracowników i ich rodzin.

Zbudowano kolejne połączenia kolejowe do hut i kopalń; w dniu 1 grudnia 1859 roku, oddano do użytku linię Katowice – Wełnowiec, w kierunku północnym, o długości około 6 km. W 1864 roku, otwarto następną bocznicę do kopalni Katowice odchodząca na wschód od powyższej linii. W 1969 roku, uruchomiono następną bocznicę: Katowice – Huta Baildon.

Od 1860 roku, Katowice zyskiwały na znaczeniu, częściowo kosztem stacji Mysłowice. Przez Katowice transportowano 30 % węgla kamiennego, 70 % wyrobów hutniczych oraz 90 % płodów rolnych przeznaczonych dla Górnego Śląska. Stacja Katowice stała się drugą po Wrocławiu na Śląsku. Ten duży ruch towarowy i osobowy spowodował, że Katowice stały się miastem, uzyskując prawa miejskie w 1865 roku.

W 1895 roku, w Katowicach umieszczono siedzibę Dyrekcji Prusko-Królewskich Kolei Państwowych. Węzeł Katowice obejmował 1 279 km torów i zatrudniał 300 pracowników. W ciągu dnia kursowało 184 pociągi osobowo – towarowych.

Dworzec Katowice. 1859 rok.

Pierwszy budynek dworca został zbudowany w 1846 roku. Był to niewielki budynek wykonany z pruskiego muru. Dworzec pełnił swoją funkcję przez kilkanaście lat, a potem był magazynem. Został rozebrany z końcem XIX wieku.

Nowy budynek dworca zbudowano w 1859 roku, jest to duży budynek mające elementy pałacowe. W rzeczywistości powstał kompleks budynków, który stanął wzdłuż torów kolejowych i ulicy Dworcowa (Bahnhofstrase). Adres ulica Dworcowa 2 – 10. Kompleks został wpisany do rejestru zabytków w dniu 18 grudnia 1975 roku.

Kompleks dworcowy powstawał przez kilka dziesięcioleci, razem z rozwojem stacji. Pierwsza duża rozbudowa nastąpiła w okresie 1906 – 1908, a następnie w 20-latach, już w czasach odrodzonej Rzeczypospolitej Polskiej. W skład kompleksu z 1908 roku, wchodziła główna hala z kasami, restauracje, biura, magazyny, pomieszczenia służb kolejowych, mieszkania pracowników kolejowych. Dobudowano drugą halę obsługi pasażerów. To są te budynki, które mają rozety w ścianach czołowych. Środkowa część kompleksu była zbudowana w stylu modernistycznym i miała jedno piętro i dwa ryzality z dwoma piętrami. W 1925 roku, nadbudowano kolejne piętra, zarówno środkowego elementu jak i ryzalitów. W ten sposób powstał duży biurowiec. Mieścił się między innymi tutaj Sąd Okręgowy (w dwudziestoleciu międzywojennym). Kompleks dworcowy pełnił swoją funkcje do 1972 roku.

Kompleks budynków dworcowych wymagał remontu, przy jednoczesnym zachowaniu stylu w jakim został zbudowany. W 2007 roku, kompleks został sprzedany za 45 milionów złotych prywatnej spółce. Ale spółka upadła i kompleks został zlicytowany przez komornika za długi spółki, w 2015 roku. Właścicielem został inna prywatna spółka. W 2022 roku, ukończono przebudowę starego dworca – Budynek przy ulicy Dworcowej 8. Budynek pełni funkcję biurową. Elewacja budynku przeszła dużą zmianę, a wnętrze jeszcze większą. Budynek jest własnością firmy Opal, a najemcą jest firma Cluster.

Trzeba także wspomnieć o kamienicy przy ulicy Mariackiej 1, który ze wschodu zamyka plac dworcowy (obecnie ulica Dworcowa). Kamienica została wybudowana w 1895 roku i należała do Paula Frantziocha. W okresie Drugiej Rzeczypospolitej jej właścicielem był Jakub Gałązka. Od początku, na parterze kamienicy powstała ekskluzywna kawiarnia. W 1905 roku, kawiarnia otrzymała nazwę Kaiser Cafe, a od 1920 roku, nazwę Astoria, która to nazwa przetrwała do 1972 roku. Kawiarnia była miejscem spotkań bogatych mieszczan, dziennikarzy i aktorów. W godzinach wieczornych urządzano tutaj koncerty; zespołów muzycznych, pianistów i piosenkarzy. W czasie drugiej wojny światowej lokal został zniszczony, ale już w pierwszym miesiącu po wojnie przyjmował już gości. Czasy PRL spowodowały upadek lokalu i jego przejęcie przez Katowickie Zakłady Gastronomiczne.

Perony. 1922r-1939r.

Stacja Katowice odgrywała bardzo ważna rolę. Z niej odprawiano pociągi z „Polskim Złotem” (węglem kamiennym) w głąb Polski i na eksport do Gdyni. Wysyłano wyroby hutnicze, a przywożono płody rolne; głównie ziemniaki i zborze. Równia stacyjna z peronami znajdowała się za budynkami dworcowymi po południowej stronie. W tym czasie, stacja miała 7 peronów. Perony były zadaszone. Zbudowano tunel dla podróżnych, w ciagu ulicy Mielęckiego i Podgórna. Tunel jest użytkowany do chwili obecnej. We wnętrzu, na ścianach są murale.

Pozostałością po pierwotnej stacji Katowice jest Peron Nr 5, który obecnie jest użytkowany sporadycznie. Peron Nr 5 znajduje się w odległości około 500 m, na wschód od Peronów Nr 1-4. Obecny Peron Nr 5 powstał w 2011 roku, jako prowizoryczny, na czas remontu Peronów Nr 1-4 i obsługiwał pociągi, które nie miały miejsca przy innych peronach. Już po generalnym remoncie, w 2014 roku, firma PLK poinformowała, że Peron Nr 5 pozostanie i nie będzie remontowany. Obecnie, 2024 rok, przy peronie nie zatrzymują się żadne pociągi.

W okresie okupacji germańskiej stacja Katowice nie ucierpiała. Cały Górny Śląsk pracował dla germańców na potrzeby ich wojny. W 1945 roku, wycofujący się germańcy wysadzili w powietrze ceglaną wieżę wodną, która została odbudowana w 1951 roku. Wieża stoi do chwili obecnej (2024 rok).

Opracował Karol Placha Hetman