Jelenia Góra 2023-01-25

Stacja kolejowa Jelenia Góra.

Współrzędne geograficzne: 50.902N 15.756E.

Artykuł jest uzupełnieniem artykułu – PKP Jelenia Góra. 2010r.

PKP Jelenia Góra to węzłowa stacja kolejowa w Jeleniej Górze. Obecnie jest to dworzec regionalny. W 2018 roku, stacja obsługiwała około 2 300 pasażerów w ciągu doby, czyli około 840 000 w ciągu roku. Ze stacji do rynku w Jeleniej Górze jest około 1 800 m.

W 1866 roku, do Jeleniej Góry doprowadzono linię Śląskiej Kolei Górskiej od strony Węgliniec – Lubań Śląski – Rybnica. Szlak miał długość 72 km. Budowa linii trwała dwa lata, w okresie 1864 – 1866. W 1868 roku, Jelenia Góra uzyskała połączenie z Wrocławiem. Połączenie kolejowe Jeleniej Góry z Wrocławiem powstało po doprowadzeniu bezpośredniego torowiska od stacji Wałbrzych Szczawienko w 1868 roku. W tym czasie, podróż z Jeleniej Góry do Wrocławia trwała około 2 godziny.

Budynek dworca.

Dworzec w Jeleniej Górze zbudowano w 1866 roku. Jego budowa trwała 18 miesięcy. Dworzec miał fundamenty kamiennie, a ściany kamienno – ceglane. Stropy między kondygnacjami były drewniane. Drewniany był także dwuspadowy dach, pokryty papą. Toalety były umieszczone w osobnym budynku. Dworzec miał instalację elektryczną, wodną i ściekową. Na dole znajdowały się kasy biletowo-bagażowe, restauracja podzielona na klasy, przechowalnia bagażu, pomieszczenia służb kolejowych. Na górnych kondygnacjach były mieszkania.

Wraz z rozwojem stacji budynek był rozbudowywany. Ukształtowanie terenu pozwalało tylko na rozbudowę budynku w kierunku południkowym, a więc kolejne skrzydła dostawiano do szczytów budowli. Pierwsza rozbudowa nastąpiła okresie 1886 – 1888. Elewacja budynku została pokryta okładziną kamienną z piaskowca. Przy czym zachowano styl pierwotnej budowli.

W 1910 roku, rozpoczęto kolejną rozbudowę dworca, którą jednak chwilowo wstrzymała wielka wojna światowa. W okresie 1912 – 1922, do dworca dobudowano nowe skrzydło administracyjne, które odbiegało formą od dotychczasowej architektury.

W 1910 roku, dokonano przebudowy układu torowego na stacji. Na stacji było około 9 torów przejezdnych. Zbudowano trzy perony. Pierwszy peron od strony dworca był jednokrawędziowy. Pozostałe dwa perony były wyspowe dwukrawędziowe. Wszystkie perony zostały zadaszone wiatami, o konstrukcji metalowej, przykryte pełnym deskowaniem i papą. Jednocześnie zbudowano tunel pod torami dla podróżnych. Balustrady przy schodach wykonano z kutego żelaza, a ściany tunelu obłożono ceramicznymi płytkami. Około 1905 roku, została zbudowana nowa ceglana wieża wodna i na końcu każdego peronu postawiono żurawie wodne. Kilka lat później dobudowano drugą podobną wieżę wodną. Obie wieże wodne oraz komin kotłowni, stoją do chwili obecnej (2023 rok) przy obecnie ulicy Krakowska. Postawiono także nowe semafory kształtowe.

Pierwszy tunel został zbudowany w zachodniej głowicy stacji. Ułatwił on mieszkańcom przejście z obecnie ulicy 1-Maja na ulicę Wincentego Pola, bo zapory przejazdu były często zamknięte.

W 1919 lub w 1920 roku, rozpoczęto elektryfikację węzła kolejowego Jelenia Góra, choć germańskie plany elektryfikacji były już przed wielką wojną światową. Pierwszą trakcję elektryczną uruchomiono w lutym 1923 roku, na najważniejszym szlaku Wałbrzych – Jelenia Góra – Lubań – Zgorzelec. Elektryfikacja stacji została ukończona w 1924 roku. Sieć trakcyjna była rozciągnięta pomiędzy metalowymi słupami, które były połączone metalowymi dźwigarami. Z dźwigarów zwisały liny nośne, do których podczepiono przewody trakcyjne. Zastosowano prąd przemienny, jednofazowy, o napięciu 15 kV i częstotliwości 16 2/3 Hz. W 1925 roku, elektryfikacją objęto również szlaki w kierunku Szklarskiej Poręby i Karpacza.

W pobliżu stacji Jelenia Góra zbudowano wiele kamienic przeznaczonych na cele mieszkalne, hotele, banki, restauracje i sklepy z drogimi towarami. Jelenia Góra słynęła wówczas z produkcji i handlu suknem.

W 1929 roku, stacja Jelenia Góra osiągnęła powierzchnię jaką ma w chwili obecnej. Najwięcej było bocznic z rampami rozładunkowymi, placami składowymi i magazynami. Bocznice należały do poszczególnych przemysłowców. Tych bocznic było ponad 80, a najwięcej było we wschodniej głowicy stacji. Ten układ wynikał z braku możliwości poprowadzenia bocznic do poszczególne fabryki, z uwagi na ukształtowanie terenu. Obecnie wiele z tych bocznic nie jest używana, a niektóre ich tory zostały rozebrane. Ciekawostką na stacji Jelenia Góra jest duża ilość obrotnic kolejowych. Wynika to z ograniczonego terenu. W większości, obrotnica służyła do obracania wagonów w bocznicach kolejowych, aby zmieścić jak najwięcej wagonów. Po obrocie wagon był wciągany na bocznicę przez zaprzęg konny. Taka obrotnica, jako zabytek, znajduje się przy samym budynku dworca przy Peronie 1. Jej zadaniem był przestawienie parowozu, aby mógł objechać skład wagonów, przy maksymalnie dużej ilości wagonów w peronie. W historii stacji funkcjonował także trójkąt torowy dla obracania lokomotyw parowych.

W 1922 roku, z zachodniej strony dworca dobudowano ostatnie skrzydło, które miało pełnić funkcję administracyjną. Do tego obiektu, w okresie 2008 – 2009, przeniesiono główny hol dworca. W swojej historii budynek był kilka razy malowany nowymi farbami. Po 2000 roku, elewacja zewnętrzna budynku została oczyszczona i przywrócona do początkowego wyglądu. Otynkowane i pomalowane na biało pozostały dobudówki od strony wschodniej.

W 20-latach XX wieku, Jelenia Góra uzyskiwała nowe połączenia kolejowe. Najwięcej połączeń było do Wałbrzycha i Wrocławia. W 1929 roku, uruchomiono bezpośrednie połączenie z Wałbrzycha przez Jelenią Górę, Zgorzelec do Berlina. Skomunikowanie miasta Jelenia Góra z dworcem zapewniały dorożki, autobusy, TAXI oraz tramwaj. Linia tramwajowa była eksploatowana w okresie 1897 – 1969.

Największa lokomotywownia typu wachlarz znajdowała się we wschodniej części stacji. Zachowała się obrotnica i kanał inspekcyjny. Około 1987 roku, mury budowli zostały rozebrane, bo planowano zbudowanie nowej, nowoczesnej lokomotywowni. Z braku funduszy i spadku przewozów kolejowych planu nie zrealizowano. Teren porasta roślinność.

Jelenia Góra w Polsce.

Po zakończeniu drugiej wojny światowej, w 1945 roku i zmianie granic państwowych, Dolny Śląsk i Jelenia Góra weszły w skład Polski.

Na mocy porozumienia między komunistycznym rządem Polski i CCCP, z dnia 8 lipca 1945 roku, w ciągu trzech tygodni, system trakcji elektrycznej obejmujący między innymi sieć napowietrzną, podstacje, tabor, warsztaty, wyposażenie linii, a także tory szlakowe (po jednym torze na liniach dwutorowych), zdemontowano i wywieziono do Moskwy. Co istotne, porozumienie zawarto, kiedy trwała już grabież.

Polscy kolejarze stosunkowo szybko uruchomili ruch kolejowy na stacji Jelenia Góra w kierunku Wałbrzycha i dalej do Wrocławia. W dniu 22 października 1946 roku, pierwszy pociąg osobowy PKP przejechał na trasie Warszawa – Jelenia Góra. Gorzej było w kierunku zachodnim, bo zniszczone były dwa mosty na rzece Bóbr. Do 1953 roku, pociągi ruszały ze stacji Jelenia Góra Zachodnia. Bardzo imponujący jest zachodni most kamienno-żelbetonowy nad Bobrem. Nad samą rzeką most ma jedno łukowate przęsło, a na pozostałych odcinkach jest wsparty na kamiennych filarach. Zniszczony był fragment nad samą rzeką, gdzie wysadzono w powietrze filar stojący w dnie rzeki. Ten fragment odbudowano jako żelbetonowe, jedno przęsło. Most ma maksymalna wysokość 33 m i całkowitą długość 166 m. Na moście są dwa tory, dwóch różnych linii kolejowych. Most został oddany do użytku w dniu 20 sierpnia 1866 roku. Wznosił się na siedmiu filarach, na których było wspartych 8 przęseł. Most był całkowite kamienny. Został postawiony wśród wzgórz i lasów, które skrywają jego wielkość. W 1945 roku, wycofującą się armia germańska wysadziła most. Rekonstrukcja mostu trwała w okresie 1951 – 1954, choć już w dniu 30 września 1953 roku, przywrócono ruch kolejowy, wznawiając bezpośrednią komunikację z dworca głównego w kierunku Szklarskiej Poręby i Lubania Śląskiego.

W dniu 17 grudnia 1966 roku zakończono elektryfikację odcinka Wałbrzych – Jelenia Góra, a tym samym zelektryfikowano cały szlak do Wrocławia. Jednocześnie zamontowano semafory świetlne. Ilość pociągów przyjeżdżających do Jeleniej Góry wzrosła z chwilą uruchomienia tej trakcji elektrycznej od strony wschodniej oraz od 1986 roku, od strony zachodniej. Eksploatację trakcji parowej w węźle jeleniogórskim zakończono w 1984 roku, a na szlakach niezelektryfikowanych była trakcja spalinowe; głównie lokomotywy ST43, SU45, SM42. Na stacji, w lokomotywowni prowadzono remont wszelkich lokomotyw spalinowych i elektrycznych. Były wśród nich lokomotywy ST43, ET21, EU07, ET22. W 90-latach, nastąpił regres przewozów pasażerskich i towarowych, co wywołało zmiejszenie ilości kursujących pociągów. Zaprzestano remontu taboru.

W 70-latach XX wieku, zlikwidowano przejazd kolejowo-drogowy w ciągu drogi wojewódzkiej Nr 367 (obecna Aleja Solidarności) i zbudowano wiadukt nad torami, we wschodniej głowicy stacji. Podobnie uczyniono w ciągu ulicy Wincentego Pola.

Z początkiem 80-lat XX wieku, odczuwano już kryzys w gospodarce narodowej, nieudolnie kierowanej przez komunistów. Pogarszał się stan torowisk, na remont których brakowało funduszy. W 1986 roku, zlikwidowano połączenia kolejowe w kierunku Kowar i Kamiennej Góry. Na innych liniach ograniczano ilość połączeń, a czasy przejazdów się wydłużały. Dno kryzysu nastąpiło w połowie 90-lat.

Spadała liczba pracowników PKP. W Jeleniej Górze zlikwidowano stołówkę pracowniczą i noclegownię. Ale w miejscu stołówki postawiono przychodnię zdrowia, a noclegownię zaadoptowano na hotel. Nie doszło jednak do budowy nowej lokomotywowni w miejscu już rozebranego starego obiektu.

Socjalistyczny model dotowanego PKP nie miał już racji bytu. Ale zmiany odbyły się to kosztem pasażerów. W dniu 3 kwietnia 2000 roku, PKP dokonały największej likwidacji połączeń pasażerskich, które objęły 1028,5 km linii kolejowych. Wiele małych stacji utraciła wszystkie połączenia kolejowe. W Jeleniej Górze zlikwidowano między innymi pociągi do Karpacza. W 2002 roku, pociągi relacji Wrocław – Jelenia Góra jechały blisko 4 godziny, co wynikało z braku remontów szlaku.

Od 60-lat XX wieku, przy stacji w Jeleniej Górze działała szkoła zawodowa PKP, która kształciła bardzo dobrych pracowników dla PKP. Z początkiem 90-lat, szkoła został zlikwidowana na fali dotowania kredy do opisania na tablicy w liceach ogólnokształcących, a nie drogich pomocy naukowych w szkołach zawodowych i technikach. W efekcie, większość społeczeństwa ma tytuł magistra, ale nie potrafi wbić gwóźdź w deskę. Budynki po szkole zawodowej rozebrano.

Od 2005 roku, nastąpił powolny rozwój połączeń kolejowych, najpierw towarowych, a później także osobowych. W okresie 2007 – 2008 zdecydowano się na remont budynku dworca. Hol dworca został zmniejszony o połowę, a uzyskaną powierzchnię przeznaczono na wynajem. Dworzec dostosowano do obsługi pasażerów niepełnosprawnych. Zmniejszono liczbę kas i wybudowano nową restaurację.

W okresie 2015 – 2018, przeprowadzono remont kapitalny peronów i układu torowego. Perony zostały przebudowane i podwyższone. Ich nawierzchnia jest teraz antypoślizgowa. Założono system odwadniający. Są żółte linie ostrzegawcze, pinezki i ścieżki prowadzące dla ociemniałych pasażerów. Zamontowano nowy system informacji pasażerskiej z ekranami LCD i nowym systemem audio. Dodano nową małą architekturę: ławki, kosze na śmieci. Remont przeszły zadaszenia nad peronami. Dla pasażerów niepełnosprawnych i z dużym bagażem zamontowano windy. Remont kosztował 27 milionów złotych.

Sterowanie ruchem pociągów na stacji odbywa się z jednej nastawni dysponującej "JG". Nastawnia „JGm1” stojąca we wschodniej części stacji, służyła do obsługi manewrów pociągów towarowych nie jest już używana.

Perony w Jeleniej Górze.

Obecnie na stacji są cztery perony. Zlikwidowano niewielki peron, który był pomiędzy dworcem, a zakładam PKP Energetyka. Miał on kiedyś oznaczenie Peron 1B. Peron 1 jest dwuczęściowy i znajduje się przy budynku dworca. Ma on część wschodnią i zachodnią. Z tego peronu odjeżdżają krótkie składy w kierunku Wałbrzycha, Wrocławia (na wschód) lub Szklarskiej Poręby, Gorlitz (na zachód). Całkowita długość Peronu 1 wynosi 506 m. Pomiędzy Peron 1 a Peronem 2 jest tylko jeden tor, a pasażerowie wysiadają na stronę Peronu 2. Peron 2 ma długość 347 m. Peron 2 i Peron 3 są peronami wyspowymi. Peron 3 ma długość 334 m. Peron 4 jest wąski i zatrzymują się przy nim pociągi kończące relacje na stacji Jelenia Góra. Peron 4 ma długość 280 m i nie ma zadaszenia.

Rozkład jazdy.

Ze stacji Jelenia Góra w ciągu doby odjeżdża od 37 do 43 pociągów, w zależności od dnia tygodnia. Dane pochodzą ze stycznia 2023 roku. Z Jeleniej Góry można dojechać do: Gdynia – pociąg TLK „Karkonosze”. Gorlitz – 7 pociągów Kolei Dolnośląskich. Kłodzko Miasto – 1 pociąg Kolei Dolnośląskich. Kraków – pociąg TLK „Sudety”. Poznań – pociąg PolRegio „Kamieńczyk”. Szklarska Poręba – 13 pociągów; 9 pociągów Kolei Dolnośląskich, 1 pociąg PolRegio „Kamieńczyk”, 1 pociąg InterCity „Śnieżka, 2 pociągi TLK „Karkonosze” i „Orzeszkowa”. Wałbrzych – 1 pociąg Kolei Dolnośląskich. Warszawa – 2 pociągi TLK „Karkonosze” i „Orzeszkowa”, 1 pociąg InterCity „Śnieżka”. Węgliniec – 1 pociąg Kolei Dolnośląskich. Wrocław 12 pociągów Kolei Dolnośląskich. Zielona Góra – 2 pociągi PolRegio „Winnicą” i „Śmielec”.

W styczniu 2023 roku, za przejazd na trasie Jelenia Góra – Wrocław: pociągiem InterCity zapłaciliśmy od 49 złotych, pociągiem PolRegio zapłaciliśmy od 42 złotych, a pociągiem Kolei Dolnośląskich 34 złote. Tym ostatnim pociągiem przejazd trwał 2,10 godzin.

Linie kolejowe w Jeleniej Górze.

Linia kolejowa Nr 274 to jest linia łącząca Wrocław Świebodzki – Zgorzelec. Linia ma długość 202,535 km i całkowicie leży w województwie dolnośląskim. Obecna linia kolejowa Nr 274 powstała w okresie 1842 – 1868, z połączenia linii o różnej genezie. Linia jest zelektryfikowana prądem elektrycznym 3 000 V DC. Maksymalna prędkość na szlaku wynosi 140 km/h. Już w 1907 roku, linia była całkowite dwutorowa. Drugi tor, na odcinku Wrocław – Jelenia Góra odbudowano w latach 1965 – 1966. Trakcję elektryczną, tym razem prądu stałego o napięciu 3 000 V, na odcinku Wrocław – Jelenia Góra zbudowano pod koniec 60-lat, a dalszy odcinek Jelenia Góra – Lubań Śląski uzyskał trakcję elektryczna w 1986 roku.

Linia kolejowa Nr 283 to linia łącząca stacje Jelenia Góra – Ławszowa, dawniej Jelenia Góra – Żagań. Długość 77,551 km. Szlak budowano w okresie 1902 – 1909. Linia jest jednotorowa, niezelektryfikowana. Obecny numer linia otrzymała w 1980 roku. Odcinek szlaku Jelenia Góra – Wleń – Lwówek Śląski to obecnie nieczynny szlak kolejowy. Szlak był uruchomiony w 1909 roku. Ruch pasażerski był prowadzony do 2015 roku, a towarowy do 2016 roku.

Linia kolejowa Nr 308 to linia łącząca stację Kamienna Góra – Jelenia Góra. Ma długość 39,986 km. Pierwszy odcinek typowo górskiego szlaku Jelenia Góra – Kowary został uruchomiony w dniu 15 maja 1882 roku. Szlak był jednotorowy i w 1928 roku, został zelektryfikowany. Sieć trakcyjna została zagrabiona przez CCCP i wywieziona do Moskwy. Do 1986 roku, ruch towarowo – pasażerski na szlaku był utrzymywany. Do 2000 roku, pociągi osobowy dojeżdżały do Karpacza. Jeszcze w 2010 roku, przejezdny był odcinek z Mysłakowic do Jeleniej Góry z prędkością do 60 km/h. Obecnie ruch kolejowy nie jest prowadzony. Istnieją plany reaktywacji szlaku do 2026 roku. Prace już rozpoczęto.

Linia kolejowa Nr 311 Jelenia Góra – Szklarską Poręba – Jakuszyce (granica państwa). Szlak jest nazywany Kolej Izerska. Linia jest jednotorowa, zelektryfikowana. Dzisiejsza linia kolejowa Nr 311 została wybudowana w okresie 1888 – 1902 w Karkonoszach i Górach Izerskich, łącząc Prusy i Austro-Węgry. Granica przebiegała na miście kolejowym na Izerze. Z uwagi na duże podjazdy zastosowano kolej zębatą. Elektryfikację szlaku, prądem zmiennym o napięciu 15 kV i częstotliwości 16⅔ Hz, zakończono w 1923 roku. W czerwcu 1945 roku, PKP planowało wznowić ruch elektryczny na odcinku Jelenia Góra – Szklarską Poręba. Delegowano już pracowników, kiedy moskale rozpoczęli rabunek, na mocy porozumienia z dnia 8 lipca 1945 roku, podpisanego w Moskwie. Odcinek sieci trakcyjnej Jelenia Góra Zachodnia – Szklarska Poręba ocalał przed rozbiórką, a to dlatego, że moskale nie zdążyli w przyjętym terminie. Ministerstwo komunikacji chciało jak najszybciej uruchomić pociągi elektryczne na prąd stały 3 000 V, ale trudna sytuacja finansowa zrujnowanego kraju to uniemożliwiła. Pociągi elektryczne powróciły na szlak w 1986 roku. Co ciekawe, zniszczone dwa most na rzece Bóbr powodowały, że pociągi ruszały ze stacji Jelenia Góra Zachodnia, do chwili odbudowania mostów. Pierwszy most został odbudowany w 1952 roku, a drugi most odbudowano w 1953 roku. Kolejną ciekawostką był brak porozumienia o transporcie między Polską i Czechosłowacją. Dlatego linia nie była używana w transporcie międzynarodowym. W dniu 13 czerwca 1958 roku, Polska i Czechosłowacja podpisały umowę korygującą przebieg granicy w rejonie wsi Tkacze i Harrachov. W rezultacie Polska odstąpiła Czechosłowacji wieś Tkacze wraz ze stacją kolejową, tunelem kolejowym i mostem nad rzeką Izerą. Odcinek z Harrachova przez Jakuszyce do Szklarskiej Poręby do 2010 roku, nie był używany. W dniu 2 lipca 2010 roku, po wielu dekadach przerwy, nastąpiło uroczyste otwarcie linii, a dzień później rozpoczęły się regularne połączenia Polski i Czech. Ruch graniczny jest prowadzony autobusami szynowymi.

Opracował Karol Placha Hetman