Chabówka 2022-01-16

Lokomotywa Parowa Ty23-104.

Lokomotywa parowa serii Ty23 to był polski ciężki parowóz, który opracowany był przez polskich inżynierów i produkowany w okresie 1923 – 1934. Ty23 oznacza lokomotywę towarową o układzie osi „y”, która została zatwierdzona w 1923 roku. Układ osi 1’E, czyli 1-5-0 (oOOOOO), a polskie oznaczenie to mała litera „y”.

Po zakończeniu wojny polsko – bolszewickiej w 1920 roku, można było skupić się na temacie kolejnictwa pod kątem rozwoju gospodarki narodowej. Był duży brak ciężkich lokomotyw towarowych. Projekt nowego, ciężkiego parowozu opracował polski inżynier Wacław Łopuszyński. Jednak przeprowadzone rozpoznanie fabryk wykazało, że żadna z nich nie jest w stanie wykonać lokomotywy w kraju. Przynajmniej chwilowo. Ponieważ ciężki przemysł w Europie wyhamował produkcję, po zakończeniu wielkiej wojny światowej, dlatego zaoferowano Polsce pomoc. Grupa inżynierów, pod kierownictwam Wacława Łopuszańskiego udała się do Berlina do fabryki Schwartzkopf. W Berlinie wykonano szczegółowy plan techniczny nowej lokomotywy i podjęto produkcję seryjną. Lokomotywa otrzymała w PKP oznaczenie serii Ty23. W Berlinie wykonano tylko 15 egzemplarzy, dlatego, że zakłady w Belgii zaoferowały znacznie niższą cenę za wyprodukowanie kolejnych lokomotyw Ty23. Belgowie już budowali dla Polski lokomotywy parowe serii Tr21. Dlatego zawarto kontrakt z belgami na wyprodukowanie 60 egzemplarzy lokomotyw serii Ty23. Lokomotywy produkowały trzy zakłady: Cockerill (25 egzemplarzy), St. Leonard (20 egzemplarzy), Franco-Belge (15 egzemplarzy). W efekcie za granicą Polski zbudowano 75 egzemplarzy lokomotyw serii Ty23.

W Polsce produkcję lokomotyw Ty23 podjęły zakłady HCP w Poznaniu. Pierwsza lokomotywa została ukończona w 1926 roku. Parowóz ten otrzymał Nr 76. Ponieważ parowozy Ty23 był bardzo potrzebny na kolei, dlatego produkcję uruchomiono także w Warszawie (WSABP) i w Chrzanowie (FABLOK). Do 1934 roku, zbudowano 612 lokomotyw Ty23. W zakładach HCP zbudowano 164 egzemplarzy, w FABLOK 106 egzemplarzy, w WSABP 267 egzemplarzy. Z tej liczby 106 egzemplarzy przekazano Towarzystwu Francusko – Polskiej Kolei Węglowej, która była właścicielem szlaku Herby Nowe (koło Częstochowy) – Gdynia, najważniejszego szlaku Drugiej Rzeczypospolitej Polskiej.

Parowozy serii Ty23 były bardzo udane i stanowiły podstawową lokomotywę towarową do czasu napadu niemców i rosjan na Polskę. Podczas okupacji wszystkie parowozy zostały przejęte przez okupantów. Kilka sztuka znalazło się w Rumunii. Rosjanie wszystkie przejęte parowozy Ty23 przekuli na szeroki tor 1 524 mm, w lokomotywowni w Stanisławowie (obecnie Iwano-Frankowsk).

Po drugiej wojnie światowej polskie parowozy Ty23 były zwracane przez nieprawnych użytkowników niechętnie. Ostatnie zwrócono dopiero w 1956 roku. Zwrócono około 350 z całkowitej ilości 612 maszyn. Generalnie zwracane parowozy były bardzo wyeksploatowane i nie zawsze nadawały się do remontu. Ostatecznie do służby w PKP powróciło 312 maszyn serii Ty23, które otrzymały nowe numery od 1 do 312, w zależności od kolejności, w jakiej zwracano je PKP.Eksploatowane po 1945 roku, parowozy Ty23 był naprawiane i remontowane w ZNTK w Bydgoszczy, Gliwicach, Oleśnicy, Poznaniu i Wrocławiu. Parowozy służyły w PKP do 1979 roku. Do chwili obecnej zachowały się trzy parowozy Ty23 i żaden nie jest czynny. W skansenie Chabówka jest parowóz Ty23-104.

Ty23-104.

Parowóz Ty23-104 został zbudowany w 1929 roku. Otrzymał Nr fabryczny 139. Lokomotywa pracowała w DOKP Warszawa. W 1947 roku, lokomotywa została zwrócona Polsce i pracowała w parowozowni Tarnowskie Góry do 1977 roku, kiedy została wycofana z eksploatacji. Lokomotywa została odbudowana w skansenie Chabówka w 1994 roku.

Ty23-145.

Parowóz Ty23-145 jest w skansenie Jaworzyna Śląska. Parowóz został zbudowany w fabryce Warszawska Spółka Akcyjna Budowy Parowozów, w 1933 roku. Otrzymał Nr fabryczny 355, a w PKP Ty23-689. Podczas okupacji został przejęty przez niemców i otrzymał numer 58 2729. Po drugiej wojnie światowej miał tender 22D23-161 i nowy numer Ty23-145. Lokomotywa od 1945 roku służyła kolejno: Skarżysko Kamienna, Łazy, Racibórz, Rybnik, Strzemieszyce, Bytom. W 1978 roku, parowóz został skreślony z inwentarza i sprzedany do Kombinatu Maszyn Budowlanych BUMAR w Warszawie. Po zakończeniu eksploatacji przekazany do Muzeum Kolejnictwa w Warszawie. W 2004 roku, przekazany do skansenu Jaworzyna Śląska.

Dane T-T parowozu Ty23:

Produkcje w okresie 1923 – 1934. Układ osi 1’E, czyli 1-5-0 (oOOOOO), a polskie oznaczenie to mała litera „y”. Masa własna parowozu 87 450 kg. Masa własna tendra 22 600 kg. Masa służbowa parowozu 95 000 kg. Masa służbowa tendra 54 100 kg. Długość lokomotywy 12,55 m. Długość całkowita 20,06 m. Wysokość 4,62 m. Średnica kół napędnych 1,45 m. Średnica kół tocznych 1,00 m. Typ tendra 22D23. Zapas wody 21,5 m3. Zapas węgla 10 ton. Tender ma 4 osie. Konstrukcja tendra z 1923 roku. Ciśnienie w kotle 14 at. Powierzchnia ogrzewalna kotła 227,16 m2. Powierzchnia przegrzewacza 73,5 m2. Powierzchnia rusztu 4,50 m2. Prędkość konstrukcyjna 60 km/h.

Opracował Karol Placha Hetman