Jaworzyna Śląska 04-05-2024r.
Lokomotywa parowa Tr201/Tr203.
Lokomotywa Parowa Tr201 była produkowana w okresie 1942-1945, przez fabryki; Baldwin, Alco, Lima. Jest to ciężki parowóz towarowy zbudowany w układzie osi 1’D, specjalnie na potrzeby wojenne. Oryginalnie parowóz Tr201 miał oznaczenie S160. Parowóz był opracowany w USA. Lokomotywy tego typu trafiły do Polski po zakończaniu drugiej wojny światowej, w ramach Amerykańskiej pomocy UNRRA. Wówczas w PKP nadano im oznaczenie Tr201. Kolejne parowozy S160 zostały przekazane Polsce bezpośrednio przez USATC (US Army Transportation Corps – Korpus Transportowy Armii USA), ale zostały oznaczone Tr203.
Lokomotywa parowa S160 została opracowana w USA, jako parowóz wojenny, dla transportu wojska amerykańskiego na terenie Europy. Lokomotywy nie były poddane odpowiednim testom i szybko ujawniły się ich wady fabryczne. Początkowa koncentracja wojska amerykańskich odbywała się na terenie Wielkiej Brytanii. Konstrukcja pojazdu została opracowana przez połączone zespoły głównych amerykańskich producentów lokomotyw: Baldwin, Alco, Lima, pod kierownictwem majora Korpusu Inżynieryjnego Armii USA J. Marsha. Parowóz dostosowano do skrajni stosowanej w Wielkiej Brytanii. Stanowisko maszynisty umieszczono po prawej stronie. Parowóz spełniał wszystkie normy europejskie. Z tego powodu, nie można było go używać w USA. Pierwsze parowozy zbudowano na przełomie września i października 1942 roku i zostały oznaczone S160 Consolidation. Łącznie zbudowano 2 121 egzemplarzy. Pierwsze lokomotywy przypłynęły do Wielkiej Brytanii w grudniu 1942 roku. W czerwcu 1944 roku, lokomotywy dostarczano już do Francji. W czasie działań wojennych, germańcy zdobyli kilka lokomotyw serii S160 i wcielili je do własnych kolei. Germańcy oznaczyli lokomotywy symbolem 56. Jedna z takich lokomotyw, oznaczona 56 3537, została przejęta przez PKP i otrzymała oznaczenie Tr201-06.
W okresie 1946-1947, w ramach pomocy UNRRA, Polska otrzymała 75 lokomotyw Tr201. W czerwcu 1945 roku, PKP dysponowało ogółem 3 146 parowozami, z czego aż 48% było w różnym stopniu uszkodzonych. Podpisanie umowy z CCCP poprawiło sytuację na PKP, ale zmusiło Polskę do obsługi sowieckich pociągów do baz wojskowych w Polsce i Wschodniej Germani. W grudniu 1945 roku, PKP dysponowało 5 425 parowozami. Około 54 % tych lokomotyw parowych wymagało remontów. 500 dalszych lokomotyw typu S160 zostało kupionych przez Polskę z amerykańskiego demobilu USATC (US Army Transportation Corps – Korpus Transportowy Armii USA). Wśród nich było 189 egzemplarzy produkcji Lima, 162 egzemplarzy ALCO i 149 egzemplarzy Baldwin. Lokomotywy te dostarczono do Polski między wrześniem 1946 roku, a sierpniem 1947 roku. Oznaczono je w PKP jako serii Tr203.
Transport lokomotyw Tr203 do Polski odbywał się grupowo, po 5-6 lokomotyw zestawionych w pociąg, z których tylko jedna była w 100 % sprawna. Pamietajmy, że lokomotywy te była w znacznym stopniu wyeksploatowane i dlatego ograniczano ciśnienie pary w kotle. Wiele lokomotyw przeznaczano na magazyny części zamiennych, bo w USA nie prowadzono produkcji części zamiennych. Częstą awarią lokomotyw była nieszczelność spawów. Mimo iż lokomotywy serii Tr201/203 to ciężkie lokomotywy towarowe, często obsługiwały pociągi osobowe, z uwagi na brak innych lokomotyw. Parowozy Tr201 zostały przydzielone do dyrekcji warszawskiej, krakowskiej, lubelskiej i katowickiej. Następnie lokomotywy trafiły do lokomotywowni Lublin, Dęblin, Skarżysko Kamienna, Kielce, Radom i Chełm. Lokomotywy szybko wykruszały się ze stanu PKP, także z powodu wypadków. Lokomotywy Tr201/Tr203 były proste w budowie, dlatego wiele awarii mogło być usuwanych przez załogi lokomotyw.
W marcu 1956 roku, dyrekcja PKP wydała polecenie, o obniżeniu ciśnienia pary w kotle z 15,8 atm do 13 atm. Skrócono także naprawy rewizyjne z 3 lat do 2 lat. Powodem była konieczność pozostawienia lokomotyw Tr201/Tr203 w służbie, mimo ich pogarszającej się kondycji. Obniżenie maksymalnego ciśnienia w kotle zmniejszyło ilość awarii, ale wywołało opóźnienia na szlakach. Dlatego, po przeglądach, w niektórych lokomotywach podniesiono warunkowo ciśnienie w kotle do 15 atm. W okresie 1965–1966, trzy lokomotywy Tr201 zaczęły pracę w przemyśle jako lokomotywy przemysłowe. W 70-latach, część lokomotyw skierowano do pracy jako stacjonarne kotły ogrzewcze. Parowozy Tr201/Tr203 były złomowane w okresie 1972–1978.
Konstrukcja Tr201//Tr203.
Parowóz S160 ma układ osi 1’D. Ostoja parowozu została zbudowana z dwóch belek. Przed ostoją znajduje się półwózek Bissela. Zawieszenie parowozu jest trójpunktowe i składa się z resorów piórowych, na których są sprężyny. Przedni punkt podparcia opierał się na dwóch wahaczach. Zawieszenie to było zespolone z wahaczem półwózka tocznego. Fabryczna prędkość parowozu została ustalona na 80 km//h. Lokomotywa była napędzana dwucylindrowym bliźniaczym silnikiem parowym z wewnętrznym dolotem pary. Średnica cylindrów wynosiła 19 cali, natomiast skok tłoka 26 cali. Silniki przekazywały moc za pomocą korbowodów do trzeciej osi napędowej, z której za pomocą wiązarów moc była przekazywana na pozostałe osie wiązane. Kocioł został zbudowany w stylu amerykańskim, z dwoma dzwonami. Dodatkowo kocioł został maksymalnie uproszczony, co skutkowało między innymi, brakiem niektórych rozwiązań poprawiających bezpieczeństwo. Powierzchnia grzewcza wynosi 166,4 m2. Kocioł dostarczał parę o ciśnieniu 15,8 atm. Palenisko o powierzchni 3,8 m2. W Polsce lokomotywy serii Tr201/Tr203 zostały spolonizowane. Wymieniono oświetlenie na typowo polskie reflektory. Podwyższono komin. Wymieniono zderzaki. Wymieniono zgarniacze na przedzie lokomotywy.
Lokomotywa parowa Tr201-51.
Producent fabryka Lima Locomotive Works, Lima, OH (USA). Zbudowana w 1945 roku. Numer fabryczny 8823. Kocioł: Producent kotła American Locomotive Company (ALCo), Schenectady, NY (USA). Zbudowany w 1942 roku. Numer fabryczny 70301. Lokomotywa od stycznia 1946 roku, była na stanie PKP MD Skarżysko Kamienna. Kolejne miejsca pracy: MD Radom, MD Tomaszów Mazowiecki, MD Rozwadów, MD Chełm. Parowóz został spisany ze stanu w dniu 12 kwietnia 1978 roku. Przeznaczony do muzeum Kolejnictwa w Warszawie. W 1991 roku, przekazany do Jaworzyny Śląskiej.
Dane T-T parowozu Tr201/Tr203:
Układ osi 1’D. Masa własna 67 650 kg. Masa własna lokomotywy i tendra 92 550 kg. Masa służbową 133 600 kg. Długość całkowita 18,10 m. Wysokość 4,21 m. Średnica kół napędnych 1,45 m. Średnica kół tocznych 0,84 m. Ciśnienie pary w kotle 15,8 atm. W praktyce było 15 atm lub 13 atm. Powierzchnia ogrzewalna kotła 166,4 m2. Powierzchnia przegrzewacza 43,7 m2. Powierzchnia rusztu 3,94 m2. Prędkość konstrukcyjna 65 km/h, początkowo 80 km/h. Typ tendra: 25D201.
Opracował Karol Placha Hetman