Warszawa 2024-07-11

Lokomotywa Elektryczna Towarowa ET21.

ET21 to pierwsza Polska lokomotywa elektryczna towarowa, która była produkowana seryjnie w fabryce „PaFaWag” we Wrocławiu w ilości 726 egzemplarzy. W 1955 roku, w Poznaniu na podstawie zdobytych doświadczeń opracowano lokomotywę elektryczną przystosowaną do ciągnięcia ciężkich składów towarowych. Produkt oznaczono PaFaWag 3E, a kolejne wersje 3E/1, 3E/1M. W PKP lokomotywę oznaczono serią ET21.

ET21 to lokomotywa elektryczna normalnotorowa o dużej sile pociągowej. Lokomotywę zaprojektowano w 1957 roku, w Centralnym Biurze Konstrukcyjnym Taboru Kolejowego w Poznaniu. Część elektryczna lokomotywy była częściowo wzorowana na sowiecki konstrukcji WŁ22M. Lokomotywa ma układ osi Co’Co’. Każda z osi jest napędzaną jednym silnikiem elektrycznym. Zastosowano silniki elektryczne typu LKa635 lub LKb635, które produkowano w zakładach „Dolmel”. Przekładnia silnika elektrycznego ma stosunek 85:24. Również pozostałe podzespoły elektryczne były produkowane w zakładach „Dolmel”. Lokomotywa ma wózki z widłowym prowadzeniem zestawów kołowych, co już w chwili projektowania uznawano za rozwiązanie przestarzałe, ale akceptowalne.

Pudło lokomotywy ma na końcach kabiny maszynisty. W kabinach są wszystkie niezbędne przyrządy do prowadzenia lokomotywy oraz jest ogrzewane elektrycznie. Przedział wysokiego napięcia ma ryglowane drzwi, które można otworzyć tylko po opuszczeniu pantografów i uziemieniu. Przedział maszynowy składa się z przedziału wysokiego napięcia, przedziału niskiego napięcia, układu sprężarek, systemu chłodzenia i innych.

Dane T-T ET21:

Układ osi Co’Co’. Długość 16,82 m. Wysokość 4,56 m. Szerokość 3,00 m. Masa 121 00 kg (wersja 3E), 114 000 kg (wersja 3E/1). Zasilanie z trakcji 3 000 V prądu stałego. Pojazdy dysponuje mocą ciągła 1 860 kW. Średnica kół 1,25 m. Przekładnia silnika elektrycznego 85:24. Prędkość konstrukcyjna 100 km/h. Hamulce systemu Westinghouse (zmodernizowane Oerlikon). Dwa pantografy (odbieraki prądu).

Produkcję seryjną uruchomiono w 1957 roku, w fabryce „PaFaWag” we Wrocławiu. Pierwsza wersja typ 3E została zbudowana w liczbie 72 egzemplarzy.

W 1960 roku, lokomotywę ET21 poddano modyfikacji. Poprawiono wózki lokomotywy. Zmieniono zawieszenie silników trakcyjnych. Poprawiono system hamulcowy oraz układ chłodzenia. Zmniejszono grubość blach podłogi i poszycia pudła, co spowodowało zmniejszenie masy lokomotywy o 8 ton. Poprawiono układ elektryczny, wymieniając podzespoły na mniej awaryjne. Zastosowano zdejmowany dach, co ułatwiło dostęp do wyposażenia. Przedział wysokiego napięcia można teraz wyjąć w całości z integralną podłogą. W bokach pudła są teraz trzy, a nie jedno okno, nie licząc okien w drzwiach wejściowych do kabin. Między oknami umieszczono wąskie kraty wentylacyjne. Poprzednio były dwie kwadratowe duże kraty.

Zmodernizowaną lokomotywę o oznaczeniu typ 3E/1 rozpoczęto produkować w 1960 roku. Zbudowano kolejne 589 lokomotyw. Produkcję zakończono w 1971 roku. Do 1971 roku, wyprodukowano łącznie 726 lokomotyw tego typu, z których 658 egzemplarzy trafiło do PKP. 68 lokomotyw typu 3E pracowało w Przedsiębiorstwie Materiałów Podsadzkowych Przemysłu Węglowego w Katowicach, czyli na kolei piaskowej.

W PKP pierwsze 17 lokomotyw otrzymało oznaczenie E06 (E06-01 – E06-17). Był to stary system oznaczeń. Następnie wszystkie lokomotywy oznaczono ET21, według nowego systemu oznaczeń (norma RN-58/MK0001).

Lokomotywy ET21 nie posiadały możliwości jazdy w trakcji ukrotnionej. Jednak w 90-latach, niektórzy nowi użytkownicy lokomotyw wprowadzili trakcję ukrotnioną. Przerobiono tak kilka lokomotyw. Niektórzy nowi użytkownicy poddali kilka lokomotywy znacznej modernizacji i zmieniono oznaczenie na ET21M lub 3E/1M.

Pierwsze lokomotywy ET21 skierowano na Śląsk oraz do obsługi pociągów które ciągnęły składy do/z kombinatu Huta Lenina. Ciągnęły wagony z węglem, rudą żelaza, wyrobami stalowymi, kruszywem i inne. Lokomotywy te były użytkowane na przykład w kopalni piasku w Szczakowej na Śląsku. Lokomotywy ET21 mogły prowadzić pociągi towarowe o masie 2 300 ton z prędkością 70 km/h. Lokomotywy dobrze spisywały się na trudnych szlakach, z licznymi podjazdami i zjazdami oraz z ciasnymi łukami. Lokomotywy ET21 mimo typowych charakterystyk trakcji towarowej były użytkowane także w składach pociągów osobowych, a nawet ekspresów. Pociągi pasażerskie o masie do 700 ton lokomotywy ET21 ciągnęły z prędkością do 100 km/h. Było to możliwe, bo lokomotywy zostały wyposażone w elektryczne złącze do ogrzewania wagonów osobowych. Maszyniści lubili lokomotywy ET21 za solidną, prostą i niezawodną konstrukcję.

Wycofywanie ET21 z PKP rozpoczęto w 1988 roku. W PKP Cargo lokomotywy było użytkowane jeszcze w 2015 roku. W 90-latach kilka nowych firm kupiło od PKP wiele lokomotyw ET21. Przez miłośników kolei i kolejarzy lokomotywa jest nazywana „Sputnikiem”, „Kantem”, „Telewizorem”. Lokomotywy ET21 zostały zastąpione lokomotywami ET22.

Lokomotywa elektryczna ET21-66.

Lokomotywa ET21-66, ma numer fabryczny 3E-80, i należy do drugiej seryjnej typu. Lokomotywa została wyprodukowana w 1960 roku. W dniu 20 grudnia 1960 roku, lokomotywa została przydzielona do MD Kraków Prokocim. W marcu 1967 roku, lokomotywę przekazano do MD Gliwice. W dniu 9 marca 1991 roku, lokomotywę skierowano do MD Czechowice Dziedzice. W dniu 28 grudnia 1994 roku, lokomotywę spisano ze stanu PKP. W 1998 roku, lokomotywę przekazano do Muzeum Kolejnictwa w Warszawie, obecnie „Stacja Muzeum”. Do Muzeum Kolejnictwa w Warszawie lokomotywa została przywieziono w dniu 30 października 1998 roku. W 2021 roku, lokomotywa przeszła renowację dla celów ekspozycyjnych. Prace polegały na zdjęciu starej powłoki lakierniczej i uzupełnieniu ubytków w poszyciu. Zakonserwowano kabiny maszynisty i przedziały techniczne. Położono farby antykorozyjne i nową powłokę lakierniczą pudła. Lokomotywę zabezpieczono warstwą antygraffiti, czyli przeciw wandalom.

Opracował Karol Placha Hetman