Kraków 2024-12-16

Wagony osobowe 120A, Bwixt, Bh, Bp, B11p, „Bonanza”.

Wagon 120A, Bwixt, opracowano we Wrocławiu w fabryce PaFaWag w 1972 roku. Był eksploatowany od 1973 roku. Wagon 120A to jest odmiana produkowanych już wcześniej w Polsce wagonów standardu UIC-Y, rodziny typu 104A. Wagon opracowano głównie na szlaki niezelektryfikowane, lokalne, o średnim natężenie ruchu pasażerskiego. Wagony całkowite zastąpiły wagony zbudowane przed 1945 rokiem, których jeszcze w 70-latach XX wieku, w PKP był duży ilostan. Razem z wycofaniem ostatnich wagonów przedwojennych, wagony typu 120A, wspólnie z starszymi 43A, 101A i 102A, stały się podstawowym taborem w pociągach osobowych na liniach lokalnych w PKP. Po 2002 roku, wspólnie z piętrowymi wagonami serii Bhp, stały się jedynymi planowo użytkowanymi wagonami wyposażonymi w sprawne urządzenia ogrzewania parowego. Reszta wagonów miała tylko ogrzewanie elektryczne.

Po 1985 roku, wagony typu 120A były oznaczone serią Bh, a po 2009 roku, także Bp lub B11p. Warto dodać, że wagony mają niektóre elementy wyposażenia takie same jak EZT EN57, które były równolegle produkowane w PaFaWag. W wagonach są te same fotele, stoliki, podsufitowe półki na bagaż. Montowano te same drzwi wewnętrzne. Stosowano te same technologie. Produkcję wagonów 120A zakończono ostatecznie w 1985 roku.

Wagon 120A jest przechodni i został wyposażony w drzwi na czołach wagonu, z przejściem zabezpieczonym pomostami i wałkami gumowymi. Drzwi suwane jednoczęściowe z aluminium. Drzwi przedziałowe przesuwane. Wejście do wagony zapewniają dwie pary drzwi na każdej burcie. Drzwi są podwójne obrotowo-składane, typu UIC. Z powodu tych drzwi wagon gwarowo nazwano „Bonanza” bo przypominają wejście do salonu na „dzikim zachodzie”. Wagon wyposażono w ogrzewanie parowe i elektryczne. Regulacja temperatury jest za pomocą termostatów. W wagonie zastosowano wentylację naturalną poprzez otwieranie okien i wywietrzniki umieszczone w dachu. Okna mają szerokości 1,20 m i na jednym boku jest ich 11, plus do tego dwa okna skrajne toalet. Okna dzielone, a górna ich część jest opuszczana. Szyby pojedyncze. W wagonie są dwie toalety umieszczone na końcach pudła wagonu. Toalety są wyjątkowo ciasne i są w układzie otwartym. Drzwi przejściowe do kolejnego wagonu są jednoczęściowe i odsuwają się na stronę gdzie nie ma toalety. Ciepła woda pochodzi z podgrzewacza wody w zbiorniku wodnym (2 × 400 Iitrów).

Ostoja wagonu 120A jest spawana ze stali 18G2ACu i 10HA, dostosowana do montażu sprzęgu samoczynnego. Konstrukcja pudła spawana z profili i pokryta blachą stalową St3SYCu o grubości 2 mm. Dach pokryty blachą stalową grubości 1,5 mm. W ścianach wypełnienie stanowi styropian. Podłoga drewniana jest przykryta winileum. Wnętrze wagonu jest wyłożone laminatem Unifleks. W przedziałach zamontowano kanapy miękkie, które są pokryte skajem. Rozstaw kanap 1,62 m, a środkiem jest przejście o szerokości 0,64 m.

Wagony 120A wyposażono w standardowe wózki typu 4ANc i 4ANc/2 (z prądnicą) z zestawami kołowymi o średnicy kół 920 mm. Od 1976 roku, stosowano zmodyfikowane wózki z prądnicą oznaczone symbolem typu 4ANc/4. Typ wózka tocznego 4Anc lub 4Anc/2. Wózki zostały wyposażone w prądnice elektryczne typu PW 114d-03, o mocy 4,5 kW. Wagon wyposażono w akumulatory typu kwasowego, o pojemności 495 Ah. Zestaw kołowy o średnicy koła 0,92 m. Zastosowano łożyska toczne. Hamulec systemu Oerlikona, typu Est4d/REL1/ML1, 2 cylindry, średnica cylindra 14″ (356 mm).

Wagony 119A, 120A, zwany „Bonanza”, był rozwinięciem wagonu 43A „Ryflak”. Znak serii Bwix, później uzupełniony literą „d” oznaczającą wagon z przewodem zdalnego sterowania (Bwixd). Wagony typu 119A to były wagony przeznaczone dla Rumunii. Zbudowano serię 150 wagonów, w PaFaWag, w okresie 1969-1970. Następnie podjęto produkcję typu 120A dla PKP. Typ 120A to wagon klasy 2, bezprzedziałowy. Gabaryty wagonu oraz jego charakterystyka techniczna odpowiadały przepisom międzynarodowym (karta UIC 567) dla wagonów standardu „Y” o długości całkowitej 24,5 m. We wnętrzu wydzielone były trzy obszerne przedziały pasażerski; środkowy mający 40 miejsc i dwa skrajne z 24 miejscami do siedzenia. Półmiękkie siedzenia kryte czerwoną dermą umieszczone były w układzie 2+2 z przejściem pośrodku, o szerokości pomiędzy siedzeniami 640 mm. Nad oknami, wzdłuż bocznych ścian zamontowano półki bagażowe wykonane z profili aluminiowych. Pod oknami umieszczono stałe stoliki, pod nimi śmietniczki, a w obu skrajnych przedziałach przeznaczonych dla palących dodatkowo po dwie popielniczki. Pomiędzy przedziałami pasażerskimi znajdowały się dwa przedsionki wejściowe z dwuskrzydłowymi drzwiami obrotowo-składanymi. W końcach wagonu umieszczono po jednej toalecie. Okna w toaletach mają matowe szyby. Na ścianach czołowych pudła zamontowano znormalizowane mostki przejściowe osłonięte wałkami gumowymi z uchwytami służącymi w razie potrzeby do sprzęgania z harmonią.

Pod względem ogólnych założeń oba typy 119A i 120A niczym się nie różniły. Różne były wózki. Wagony wyposażono w hamulec pneumatyczny systemu Knorra (KE-GPR) z samoczynną regulacją siły hamowania w zależności od rzeczywistego obciążenia oraz prądnicę trójfazową prądu przemiennego. Okna przedziałowe wykonano jako dzielone, z podwójnymi szybami i górną częścią odchylną do wnętrza. Instalacja ogrzewania elektrycznego została przystosowana do zasilania prądem przemiennym o częstotliwości 50 Hz i napięciu 1500 V. Źródłem energii elektrycznej służącej do oświetlenia była prądnica prądu stałego typu PW-114d-03 o mocy 4,5 kW i napięciu 30 V z napędem przekładnią kardana. Bateria akumulatorów kwasowych o pojemności 495 Ah i napięciu wyjściowym 24 V była zabudowana pod pudłem. Oświetlenie zapewniały świetlówki o mocy 40 W i 20 W zasilane z przekształtników tranzystorowych. Jako oświetlenie awaryjne zastosowano żarówki o 24 V mocy 5 W.

Zbudowane wagony typu 120A kierowano głównie na linie lokalne, ale także włączano w składy pociągów dalekobieżnych. Wagony typu 120A zapewniały z pewnością wyższy komfort podróży, ale na dalekobieżnych trasach oferowały mało miejsca na nogi i mało miejsca na bagaż.

Wagonów typu 120A w PaFaWag zbudowano bardzo dużo. W samym 1977 roku, wyprodukowano 203 egzemplarze. Produkcję zakończono w 1978 roku, po zbudowaniu 719 egzemplarzy dla PKP. Ponadto sześć wagonów tego typu, z ostatnich miesięcy produkcji, zostało wyeksportowanych do Albanii.

Obecnie (2022 rok) jest eksploatowanych kilkanaście wagonów 120A. Podczas napraw poziomu P5 kilkanaście wagonów dostosowano do przewozu rowerów. Jeden z krańcowych przedziałów otrzymał stanowiska dla umieszczenie rowerów i inne rozmieszczenie foteli pasażerskich. Natomiast w 2021 roku, Pomorski Zakład PolRegio przeprowadził naprawę poziomu P5 jednego wagonu 120A. Było to związane z przeznaczeniem wagonu do obsługi połączeń na Podlasiu przez autobus szynowy SA106 + wagon 120A. Już wcześniej na Podlasiu pozytywnie spisały się zestawy SZT SA106 + wagon 120A. Program pilotażowy miał przyczynić się do likwidacji białych plam w transporcie kolejowym oraz propagować turystykę na Podlasiu. W remontowanym wagonie całkowicie zmieniono jego wnętrze. Zabudowano nowe fotele. Umożliwiono obsługę pasażerów niepełnosprawnych i wykonano stojaki dla rowerów. Zamontowano ledowe oświetlenie.

Pojazdy SA106 + wagon 120A można spotkać na trasach Białystok – Suwałki, Białystok – Waliły, Białystok – Czeremcha, Białystok – Hajnówka oraz Hajnówka – Siedlce, a od 1 lipca 2021 roku, również na trasie do Siemianówki.

Obecnie (2022 rok) około 20 egzemplarzy wagonów 120A jest eksploatowanych w Polsce. Patrząc na aktualne trendy, to możliwe, że ilość ta nie zmniejszy się, a możliwe, że po generalnych remontach kolejne wagony powrócą na kolejowe szlaki. Ale już jako wagony nowoczesne, z automatycznymi drzwiami, toaletami w układach zamkniętych, klimatyzacją i dostosowane do obsługi pasażerów niepełnosprawnych.

Dane T-T wagonu typu 120A: Jest to wagon bezprzedziałowy, przeznaczony na linie lokalne. Liczba osi 4. Długość ze zderzakami 24,50 m. Szerokość 2,88 m. Wysokość 4,05 m. Rozstaw wózków 17,20 m. Ilość przedziałów 3. Ilość miejsc siedzących 88. Masa własna 38 000 – 38 500 kg. Typ wózka 4Anc lub 4Anc/2. Prędkość biegu 140 lub 160 km/h. Najmniejszy promień łuku 150 m. Podłoga wagonu znajduje się na wysokości 1,22 m nad główką szyny. Pierwszy stopień wejściowy jest umieszczony na wysokości 0,61 m nad główką szyny. Ogrzewanie parowo-elektryczne.

Opracował Karol Placha Hetman