Krzyż Wielkopolski. 2024-10-15

Stacja kolejowa Krzyż Wielkopolski.

Współrzędne geograficzne: 52.875N 16.011E. Elewacja 32.00 m (104.99 ft). Adres ulica Tadeusza Rejtana przy wylocie ulicy Wojska Polskiego. Krzyż Wielkopolski.

Gmina Krzyż Wielkopolski.

Gmina Krzyż Wielkopolski leży w Województwie Wielkopolskim w pobliżu granicy z Województwem Lubuskim i wchodzi w skład Powiatu Czarnkowsko-Trzcianecki. Adres urzędu gminy ulica Wojska Polskiego 14, 64-761 Krzyż Wielkopolski. Powierzchnia gminy wynosi 174,56 km2. Populacja gminy wynosiła 8 820 mieszkańców (2004 rok), a później 8 764 mieszkańców (2016 rok). W okresie 1975-1998, Gmina Krzyż należała do Województwa Pilskiego.

Pamiętajmy, że do 1772 roku, tereny te należały do Rzeczypospolitej Polskiej i był w Województwie Poznańskim. W okresie 1772-1887, było tu Królestwo Prus, powiat czarnkowski. W okresie 1887-1919, było tu Cesarstwo Niemieckie, powiat wieleński. W okresie 1920-1945, była tu Republika Weimarska przekształconą w trzecią rzesze. Od 1945 roku, ponownie Rzeczypospolita Polska.

Miasto Krzyż Wielkopolski do 1991 roku, nosiło nazwę Krzyż. W 1991 roku, zmieniono nazwę dlatego, że nazwa Krzyż nie miała nic wspólnego z wiarą i Krzyżem Jezusa Chrystusa. Nazwa była zaczerpnięta z układu krzyżujących się ważnych linii kolejowych, które powstały w XIX wieku, kiedy Rzeczypospolita Polska była pod zaborami.

Miasto Krzyż Wielkopolski i jego okolice leżą nad rzeką Noteć i jej rozlewiskami. Na terenie gminy Krzyż Wielkopolski znajduje się 13 jezior: Borowe, Jelenia Krew, Jezioro Perliste, Jezioro Polne, Kłodno, Łokacz, Mały Raczek, Piasecznik Wielki, Pniewo, Przesieki Drugie, Raczek, Radzyń Średni. Od południa rozciąga się ogromna Puszcza Notecka, natomiast od północy jest lesiste Pojezierze Dobiegniewskie.

Puszcza Notecka to jest ogromny obszar leśny położony pomiędzy rzeką Warta na południu i rzeką Noteć na północy, w Kotlinie Gorzowskiej. Od 2004 roku, Puszcza Notecka otrzymała nazwę Leśny Kompleks Promocyjny Puszcza Notecka. Puszcza ma powierzchnię 1 372,29 km2. Długość wynosi około 100 km, przy średniej szerokości około 20 km. W skład Puszczy wchodzi 1 park krajobrazowy oraz 16 rezerwatów przyrody. Krajobraz Puszczy urozmaicają duże wały wydm, które tworzą labirynt dolin i wzniesień. Najwyższe wzniesienie na Wielkiej Sowie, osiąga wysokość 42 m, przy elewacji 93 m. Centrum Puszczy jest bardzo ubogie w wodę i nie stanowiło dobrego miejsca na zakładanie osad ludzkich. Natomiast w pobliżu obu dużych rzek, obszary mają nadmiar wody w postaci jezior rynnowych i bagien. Jedynie brzegi Noteci są bezleśne i nieco bardziej nadające się do uprawy. Jeziora, pola i łąki to są tak zwane wyjątki w morzu pasku. Drzewostan Puszczy to jest głównie sosna, z domieszką brzóz, dębów i innych drzew i krzewów.

Pojezierze Dobiegniewskie to malowniczy region położony w północno-zachodniej Polsce, w Województwie Lubuskim, w okolicach miejscowości Dobiegniew. Teren ten jest częścią większego Pojezierza Południowopomorskiego. Region ten słynie z licznych jezior, lasów i pagórkowatego krajobrazu, który tworzy wyjątkową scenerię przyrodniczą, włącznie z lasami namorzynowymi. Pojezierze Dobiegniewskie jest znane z wielu czystych jezior. Największe i najbardziej znane z nich to: Jezioro Wielgie, Jezioro Radęcin oraz Jezioro Osiek. Region ten obfituje w lasy mieszane. W okolicznych lasach można spotkać liczne gatunki dzikich zwierząt, w tym sarny, jelenie, dziki, a także bogatą różnorodność ptaków, co przyciąga amatorów birdwatchingu.

Miejscowość Krzyż.

W osadzie Krzyż na rzece Noteć powstał port rzeczny. Umiarkowany rozwój regionu datuje się od XVIII wieku, kiedy właścicielami dóbr wieleńskich został ród Sapiehów. Zaczęli oni zakładać pierwsze osady. W 1701 roku, książę Jan Kazimierz Sapieha, właściciel pobliskiego Wielenia założył osadę Oleandry Sapieżyńskie. Zasiedleni tam Olędrzy rozpoczęli proces suszenia bagiennego tego terenu. Nazwa osady była zbyt trudna do wymówienia dla części osadników, dlatego wkrótce zaczęto używać nazwy Łokacz. Warto wspomnieć, że słowo Łokacz to znaczy próżniak. W 1848 roku, w miejscowości było tylko 17 gospodarstw i 350 mieszkańców.

Skok cywilizacyjny nastąpił w XIX wieku, kiedy germańcy zbudowali linię kolejową Szczecin – Poznań w 1848 roku, oraz linię Berlin – Bydgoszcz w 1851 roku. Utworzenie linii kolejowej z Berlina do Królewca było dla króla pruskiego Fryderyka Wilhelma IV sprawą największej miłości do moskali. Swoje uczucia wyraził już w 1842 roku. Około 1844 roku, postanowiono, że nowa linia kolejowa powinna przebiegać trasą Berlin – Kostrzyn – Piła – Bydgoszcz – Tczew – Malbork – Elbląg – Frombork – Królewiec. Latem 1847 roku, rozpoczęto prace przy mostach na Wiśle i Nogacie w Tczewie oraz Malborku.

W czerwcu 1848 roku, w obecnym Krzyżu Wielkopolskim, wówczas na terenie posiadłości Sapiehów, we wsi Łokacz, uruchomiono stację kolejową, chwilowo o nazwie Dragemünde „Drawoujście”. W lipcu 1848 roku, uruchomiono stacje w Pile, a we wrześniu 1948 roku, w Nakle. Przy wykupie ziemi płacono 200 talarów za morgę łąki i 175 talarów za morgę pola. Z uwagi na fakt, że stacja Krzyż leży na terenach zalewanych corocznie przez Noteć, zaszła konieczność nawiezienia piasku i żwiru, celem podniesienia terenu i umocnienia gruntu. Piasku dostarczała wydma położona we wsi Łokacz Wielki, a żwir pochodził z Przeborowa nad rzeką Drawą.

W żródłach pisanych istnieją rozbieżności co do dat otwarcia poszczególnych stacji kolejowych. Wynika to z podawania dat rozpoczęcia budowy lub ich oddania do użytku, bez wskazania o która datę chodzi. Ponieważ nie znaleziono prywatnych inwestorów, na kolej do stosunkowo słabo zaludnionych obszarów Prus Wschodnich, Ostbahn była budowana jako kolej państwowa. Projekt odpowiedniego dekretu złożono w parlamencie w połowie 1847 roku. Procedowanie trwało ponad dwa lata. Po zmianach administracyjnych dekret już jako ustawę, przyjęto w dniu 7 grudnia 1849 roku. Ważną rolę w budowie Ostbahn odegrały rewolucyjne zamieszki w Berlinie w 1848 roku, oraz panujące bezrobocie i postępujące zubożenie ludności. Wiosną 1848 roku, urzędy państwowe wpadły na pomysł usunięcia z miasta zbuntowanych i bezrobotnych berlińczyków i wykorzystania ich do budowy Ostbahn.

Obie linie (Szczecin – Poznań oraz Berlin – Królewiec) w okolicach osady nad rzeką Noteć skrzyżowały się. W czerwcu 1848 roku, do Dragebruch koło Kreuz (Krzyż) przybyli nowi robotnicy budowlani. Do września 1848 roku, liczba pracowników wzrosła już do 1 300 osób. Pracowano po 12 – 14 godzin dziennie. Robotnicy kwaterowali u okolicznych gospodarzy. Nad robotnikami pieczę sprawowali inżynierowie oddelegowani z Berlina. Prace szły stosunkowo szybko.

Większość szlaków Ostbahn zaplanowano jako dwutorowe. Tylko nieliczne były jednotorowe. Zastosowano tory europejskie, o rozstawie 1435 mm. Odległość osi torów między jednym torem a drugim wynosiła 4,00 m. Podkłady były drewniane sosnowe od długości 2,50 m. Całkowita szerokość torowiska wynosiła 10,40 – 11,00 m. Szlak jednotorowy miał szerokość minimalną 4,50 m. Podkłady układano na podsypce żwirowej, a w miejscach gdzie żwir był wymywany, na podsypce z tłucznia. Wzdłuż torowiska, z jednej i z drugiej strony wykonywano rowy odwadniające. Tak było kiedy linia była układana w terenie płaskim. Trudniej było budować linię kolejową w terenie pofałdowanym, gdzie należało wykonywać nasypy i przekopy. Wówczas znacznie większe masy ziemi i materiału skalnego należało przetransportowywać. Początkowo szyny były żelazne, a później wymieniano je na szyny stalowe. Z tego wzięła się nazwa; Kolej Żelazna. Największe problemy stwarzało wykonanie przepraw mostowych nad rzekami. Przyczółki mostów budowano zawsze z uwzględnieniem linii dwutorowej, choć początkowo było kładzione przęsło mostu dla jednego toru. Generalnie, na Pomorzu, budowa szlaków kolejowych była stosunkowo łatwa i pozwalała na wykonanie bardzo długich prostych odcinków. Wykonywano niewiele budowli na nasypach i przekopach. Wzdłuż torowiska zbudowano linie telefoniczne.

Droga żelazna Krzyż – Piła (62 km) to był pierwszy odcinek szlaku Ostbahn. Dalej szlak poprowadzono do Bydgoszczy. (Piła – Bydgoszcz 88 km). Pierwszy pociąg do Bydgoszczy dojechał w dniu 27 lipca 1851 roku. Trasę z Kreuz (Krzyż) do Brombergu (Bydgoszcz) zainaugurował król Fryderyk Wilhelm IV, który przejechał tę trasę specjalnym pociągiem i był radośnie witany na wszystkich stacjach. W dniu 1 kwietnia 1849 roku, otwarto biuro Linii Wschodniej (Ostbahn) w Bydgoszczy.

Stacja Krzyż była dobrym miejscem dla obsługi lokomotyw i wagonów. Dlatego zbudowano lokomotywownię, wieżę wodną, zasieki dla opału, place składowe i rampy. Postawiono magazyny, niewielki budynek dworca oraz trzy bloki mieszkalne. Bloki mieszkalne istnieją do chwili obecnej i są zamieszkane (2024 rok). Bloki stoją przy ulicy Tadeusza Rejtana. Wszystkie są dwukondygnacyjne z zagospodarowanym poddaszem. Środkowy blok największy został wykonany z pruskiego muru i jest podpiwniczony. W budowlach powszechnie została wykorzystana brunatna ciemna cegła.

Na kolor cegły ma wpływ glina, jej skład chemiczny, która w różnych rejonach Polski ma zróżnicowaną kolorystykę. Dlatego otrzymujemy zróżnicowanie cegieł – Lico Pomorskie, Lico Wielkopolskie, Lico Kaszubskie, Lico Mazurskie, Lico Podkarpackie, Lico Śląskie. Kolor czerwony to zawarte w glinie związki żelaza. Cegła bardziej żółta to więcej związków wapnia zawartych w glinie. Cegła nie jest jedynie czerwona, może być w odcieniach pomarańczy, brązu, różu, piasku. Bardzo duże znaczenie ma sposób i czas wypalania cegieł. Przede wszystkim wpływ ma temperatura wypalania. Wyższa temperatura powoduje ciemniejszy kolor cegły. Również ciemnoczerwone cegły są wypalane w wyższej temperaturze, ale w krótszym czasie. Cegły są jaśniejsze, gdy są wypalane długotrwale w niskiej temperaturze. Na kolor cegły ma również wpływ ekspozycja na czynniki atmosferyczne i procesy starzenia się jej. Cegła może stać się ciemniejsza, gdy jest narażona na deszcz, wiatr i promieniowanie słoneczne.

Kolej stała się kołem zamachowym miejscowości Krzyż. Wielu mieszkańców zostało pracownikami kolejowymi. Przybyli nowi mieszkańcy z biedniejszych rejonów. Powstały zakłady rzemieślnicze dla obsługi pracowników kolejowych i ich rodzin; piekarnie, masarnie, zakłady fryzjerskie, krawieckie, szewskie, restauracje, karczmy, cukiernie, sklepy. Z roku na rok wzrastał ruch kolejowy; przewóz towarów i pasażerów. W 1882 roku, została założona gmina ewangelicka i zbudowano kościół ewangelicki. Obecnie jest to kościół katolicki pod wezwaniem Świętego Antoniego. Miejską rzeźnie otwarto w 1901 roku. Nowy budynek poczty zbudowano w 1904 roku. W 1912 roku, rozpoczęto rozbudowę zaniedbanego portu rzecznego, co też przyczyniło się do dalszego rozwoju miejscowości. Generalnie miasto miało i ma zabudowę typu niskiego. Najwyższe są wieże kościołów.

Wielu badaczy uważa, że w czasach germańskich stacja święciła swoje największe trumfy i świeciła blaskiem. Gdyby tak było w 1939 roku, w Krzyżu mieszkałoby 15 000 mieszkańców. W rzeczywistości w 1900 roku, w mieście było 4 500 mieszkańców a w 1939 roku, 4 922 germańców. W 1900 roku, na odcinku Gorzów Wielkopolski – Krzyż kursowało 10 par pociągów osobowo-towarowych, a obecnie (2024 rok) na szlaku Gorzów Wielkopolski – Krzyż kursuje 15 par pociągów osobowych dziennie.

W 1899 roku, zbudowano nową linię kolejową Krzyż – Człopa – Wałcz. Linia była jednotorowa. Całkowita długość LK Nr 412 wynosiła 60,791 km. Pierwszy odcinek LK Krzyż – Człopa otwarto w dniu 12 grudnia 1899 roku, kolejny odcinek Człopa – Wałcz w dniu 1 grudnia 1904 roku. Linia była mało wykorzystywana. Stopniowo popadała w degradację. W 1980 roku, przejazd pociągu pasażerskiego na całym odcinku trwał 2 godziny 40 min, co dało średnią prędkość 25 km/h. Dalsza degradacja LK doprowadziła do zamknięcia odcinka Wałcz – Człopa, w sierpniu 1988 roku. W 1991 roku, na odcinku Krzyż – Człopa wstrzymano ruch pasażerski. W 2000 roku, na linii kolejowej wstrzymano całkowicie ruch towarowy. W 2002 roku, LK wykreślono z wykazu linii kolejowych. Do 2016 roku, linia została całkowicie rozebrana. Na wielu odcinkach starotorza powstały drogi gruntowe; polne i leśne. W Człopie istnieje nadal budynek stacyjny, a wiaty przystankowe między innymi w Hucie Szklanej i Kuźnicy Żelichowskiej.

W rejonie węzła Krzyż powstały jeszcze dwie linie kolejowe. LK Drawski Młyn – Bzowo Goraj oraz LK Stare Bielice – Skwierzyna. Linie zostały zbudowane w okresie 1910-1915. Były to linie jednotorowe i obecnie (2024 rok) już zlikwidowane.

W wyniku wielkiej wojny światowej i Powstania Wielkopolskiego, odrodziła się Polska. W okresie 1918-1919, w czasie walk, powstańcy dotarli do rzeki Noteć i toczyli bój o zajęcie węzła kolejowego Krzyż i okolicznych miejscowości. Jednak na mocy Traktatu Wersalskiego, granica Polska – germania, została ustalona na rzece Noteć. (28 czerwiec 1919 rok). Stacja Krzyż została germańską stacją graniczną. Polską stacją został Drawski Młyn z połączeniem na kierunku Poznań oraz do miejscowości Bzowo Goraj, Czarnków, Rogóżno Wielkopolskie.

Według spisu ludności z 1925 roku, miejscowość Krzyż liczyła już 4 774 mieszkańców. W dniu 17 maja 1939 roku, miasto liczyło 4 922 germańców. Obok dworca kolejowego działały zakłady naprawcze taboru kolejowego, fabryka mączki odżywczej dla dzieci (produkt zbożowy), fabryka krochmalu oraz port rzeczny. Prawa miejskie Krzyż otrzymał w 1936 roku, czyli jeszcze w czasach germańskich. Miastu nadany został herb, nawiązujący do przeszłości. Przyjęto prawą część herbu rodowego Sapiehów; biały (srebrny) krzyż na czerwonym tle.

W czasie drugiej wojny światowej, zimą 1940 roku, na szlaku Krzyż – Piła poruszało się 12 par pociągów pasażerskich, z czego wszystkie były dalekobieżne, a większość kończyła swój bieg w Królewcu. Były również kursy do Torunia, Korsz i Ełku oraz do granicy germańsko-sowieckiej w Ejkutach i dalej do Kłajpedy, Kowna i Rygi.

Przełom lat 1944-1945 był dla Krzyża i okolic bardzo trudny. Przez miasto i węzeł kolejowy przemierzały duże transporty wojsk germańskich i ludności ewakuowanej ze wschodu. Ostatni transport kolejowy ewakuowanych odjechał w dniu 26 stycznia 1945 roku. Miasto zostało zajęte przez moskali w dniu 27 stycznia 1945 roku. Była to 5. Armia Uderzeniowa dowodzona przez płk. Jesipienkę. Skala zniszczenia w zabudowie miejskiej została oszacowana 50 %.

Krzyż Wielkopolski w granicach Polski.

Do miasta Krzyż napłynęła ludność Polska. Pierwsza grupa pionierów, w tym Polskich kolejarzy, przybyła z Wągrowca w dniach 17–19 lutego 1945 roku. Krzyż stał się Polskim miastem, co potwierdziły ustalenia konferencji w Poczdamie, w sierpniu 1945 roku. Kolejarze w kwietniu 1945 roku, zaczęli uruchamiać warsztaty lokomotywowni, uruchomiono wieżę wodną, gromadzono opał dla parowozów, naprawiano uszkodzone torowiska. Opuszczone, ocalałe domy zajmowali repatrianci, z anektowanych przez sowietów Kresów Wschodnich. Co ciekawe, ostatni pociąg z ludnością germańską pojechał na zachód w październiku 1946 roku. Jeszcze w tym okresie, były napady germańskich band na linie kolejowe. Wybijano szyby w jadących wagonach i kładziono drewno na torach tuż za łukami kolejowymi. Od marca 1945 roku, była jedna para pociągów osobowych na szlaku Krzyż – Poznań oraz jedna para Krzyż – Inowrocław.

W okresie 1945-1990, znaczenie węzła kolejowego Krzyż było umiarkowane z kilku powodów. Węzeł nie był już częścią miłości germańsko-sowieckiej, Ostbahn. Węzeł Krzyż pełnił głównie rolę tranzytu towarów z centrum Polski do portów w Szczecinie i Świnoujściu. Duży odsetek pociągów były to transporty wojskowe; sowieckie i Wojska Polskiego. W tym rejonie Polski było bardzo dużo jednostek wojskowych Polskich i okupantów sowieckich. Były także pociągi tranzytowe z CCCP do NRD. Firma PKP dojść ostrożnie podchodziła do inwestowania w tym rejonie.  Nie planowano elektryfikacji. Elektryfikacje rozpoczęto dopiero w 1977 roku, ale tylko na LK Nr 351 Poznań – Szczecin.

Do 60-lat XX wieku, w mieście panowała prowizorka. Mieszkańcy obawiali się powrotu germańców w wyniku układów sowiecko-germańskich. Jak na ironię, istnienie NRD, powoli sankcjonowało przynależność tych ziem ponownie do Polski. To w 60-latach rozpoczęła się budowa domów jednorodzinnych stawianych przez Polaków. Domy te może niezbyt urodziwe, były bardzo praktyczne, wyposażone w instalacje elektryczną, wodociągową, kanalizacyjną i z nieodłącznym ogródkiem. Otwarto pierwsze nowe szkoły, przedszkola, ośrodki zdrowia i apteki. Zbudowano pierwsze bloki wielorodzinne przy ulicach; Zachodnia, Tadeusza Kościuszki, Józefa Wybickiego i Kalinowa. Mieszkańcy tych blików, pozbawieni własnych ogródków, we wschodniej części miasta założyli Rodzinne Ogrody Działkowe: Kolejarz i Bratek. W nowym XXI wieku, budową nowych mieszkań zajęli się deweloperzy, którzy obecnie oferują nowoczesne mieszkania, na przykład w bloku czterokondygnacyjnym przy ulicy Adama Mickiewicza 50.

Komunikacja Drogowa: Droga Krajowa Nr 22 (granica zachodnia – Kostrzyn nad Odrą – Grzechotki – granica północna). Jest to były szlak drogowy miłości germańsko – moskiewskiej, którego rola zmalała po zbudowaniu linii kolejowej Berlin – Królewiec. Droga Wojewódzka Nr 174, o długości 54 km i łączy Drezdenko przez Krzyż Wielkopolski i obrzeża Wielenia z Kuźnicą Czarnkowską. Na całej długości droga biegnie równolegle do koryta rzeki Noteć.

Stacja kolejowa Krzyż Wielkopolski.

W 1848 roku, otwarto pierwszy budynek dworca kolejowego. Był to budynek w miejscu obecnego dworca. Był jednokondygnacyjny z zagospodarowanym poddaszem. Budynek był przykryty dwuspadowym dachem, o średnim spadku. Z obu stron budynku, przy długich ścianach dobudowano ganki wejściowe. Dworzec stał w międzytorzu, czyli był i jest dworcem wyspowym, typowym dla wielu miast w Polsce; Piła, Toruń, Poznań i inne. W tym czasie, były już zbudowane trzy bloki dla rodzin pracowników kolejowych, przy obecnej ulicy Tadeusza Rejtana.

Około 1890 roku, zbudowano nowy dworzec. Dworzec od strony torów przypomina pałac, choć w rzeczywistości miał i ma niewielką kubaturę. Dworzec składa się z pięciu części. Skrajne i środkowa część są trzykondygnacyjne. Są przykryte czterospadowymi dachami, pokrytymi blachą. Części wewnętrzne są dwukondygnacyjne z zagospodarowanym poddaszem. Przykryte są dwuspadowym dachem. Główne wejście umieszczono w zachodnim szczycie budowli. We wschodnim skrzydle umieszczono pomieszczenia królewskie, tak samo jak w Pile i w Toruniu. Wzdłuż budynku zamontowano zadaszenia nad peronami. W budynku były kasy biletowo-bagażowe, poczekalnie, restauracja, pomieszczenia służbowe (telegraf, centrala telefoniczna) mieszkania. Obecnie (2024 rok) kasy biletowe są nieczynne. Kasa została zamknięta w lutym 2012 roku. Zmianą w budowli było przykrycie środkowej części dwuspadowym dachem, zamiast dachu czterospadowego.

Dojście na perony i do dworca zapewniał od około 1900 roku, stalowa kładka nad torami, która prowadziła od obecnej ulicy Wojska Polskiego, po zachodniej stronie budynku dworcowego. Co ciekawe, przy stacji nigdy nie powstał plac dworcowy. Nie był potrzebny, bo stacja była praktycznie tranzytowa. Obecna kładka jest zupełnie nową stalową konstrukcją, którą oprócz schodów wyposażono w windy.

Około 1910 roku, zbudowano tunel dla podróżnych po wschodniej stronie budynku dworca. Obecnie (2024 rok) tunel wymaga remontu i został zamknięty dla ruchu pieszego.

Największa modernizacja układu torowego nastąpiła około 1910 roku, kiedy utworzono bezkolizyjne przecięcie linii Poznań – Szczecin i linii Ostbahn Berlin – Królewiec. Lina z Poznania przechodzi po południowej stronie dworca, po czym kieruje się w kierunku zachodnim wspinając się na nasyp kolejowy i łukiem w kierunku północno-zachodnim przechodzi wiaduktem nad ulicą Portowa oraz wiaduktem nad linią Ostbahn. Ze starym torem nowa linia łączy się przed mostem na rzece Drawa. W mieście staroturzem poprowadzono ulicę, która obecnie nosi nazwę ulica Długa.

W 40-latach XX wieku, stacja miała 5 peronów i 7 krawędzi peronowych. Peron 5 został zlikwidowany. Obecnie (2024 rok) na stacji są 4 perony, które mają 6 krawędzi peronowych. Perony nie są numerowane jeden po drugim. Peron 1 jest jednokrawędziowy po południowej stronie dworca i ma długość 490 m. Przy dworcu jest małe zadaszenie o długości 20 m. Peron 2 jest wyspowy i ma długość 430 m. Na peronie są trzy nowe wiaty przystankowe. Nawierzchnia jest asfaltowa oraz wybrukowana trylinkami. Peron 1 i 2 obsługuje pociągi relacji Poznań – Szczecin. Peron 3 jest jednokrawędziowy po stronie północnej dworca. Peron ma długość 400 m. Peron 4 jest wyspowy i znajduje się od strony centrum miasta. Peron ma długość 450 m. Na peronie jest wiata o długości 180 m. Peron 3 i 4 obsługuje pociągi na szlaku Piła – Gorzów Wielkopolski. Peron 5 obsługiwał pociągi w kierunku Wałcza.

W międzytorzu, tu gdzie znajduje się dworzec, znajdują się także inne budynki kolejowe. Między innymi szopa, magazyny, spedycja, nastawnia Kr. Tutaj jest także pomnik techniki; Lokomotywa parowa Ol49-82. Główna lokomotywownia typu wachlarzowego znajduje się w zachodniej części stacji. Lokomotywownia ma 17 stanowisk i obrotnicę. Obiekt jest nadal wykorzystywany dla potrzeb kolejowych przez firmę PolRegio. W swojej historii były tu obsługiwane lokomotywy parowe, spalinowe i elektryczne. Wykonywano przeglądy EZT EN57 i wagonów motorowych. W pobliżu znajdują się trzy kanały remontowe. Obok lokomotywowni jest budynek wieży wodnej oraz kotłowni. Druga wieża wodna znajduje się przy ulicy Tadeusza Rejtana. W pobliżu lokomotywowni znajdują się nieużywane zasieki węglowe.

W kierunku zachodnim od stacji znajduje się port rzeczny, z basenem portowym, który obecnie nie jest używany. Do portu prowadziła bocznica kolejowa. Obecnie część tej bocznicy jest wykorzystywana przez Terminal Przeładunkowy Gazu LPG. Także po zachodniej stronie stacji znajdują się: Podstacja Trakcyjna „Krzyż Wielkopolski”. Zakład PKP Energetyka. Zakład Robót Komunikacyjnych. W kierunku wschodnim od stacji znajdują się: Hala napraw PolRegio. Nastawnia Kr1. Place składowe tłucznia i podkładów strunobetonowych. Tutaj są główne tory stacji towarowej. Na stacji była także górka rozrządowa.

Na stacji Krzyż Wielkopolski zatrzymują się wszystkie pociągi osobowe; InterCity (TLK InterCity) i PolRegio. Wyjątkiem są pociągi dalekobieżne, które standardowo kursowały szlakiem Poznań – Piła – Szczecinek – Białogard, a z uwagi na remonty, kursują szlakiem Poznań – Krzyż – Stargard – Runowo Pomorskie – Białogard, bez postoju na tych stacjach. Na przykład InterCity 3806 Malczewski na trasie Kraków Główny – Kołobrzeg, 741 km, czas przejazdu 9 godzin 16 minut.

Wszystkie tory główne na stacji Krzyż Wielkopolski są zelektryfikowane, a semafory są świetlne. Na stacji są nastawnie Kr, Kr1 Kr2, Kr3. W 70-latach, przeprowadzono elektryfikację linii, która odbywała się w czterech etapach. Poszczególne etapy elektryfikacji ukończono: W dniu 27 maja 1975 roku, odcinek Poznań Główny – Rokietnica. W dniu 10 września 1977 roku, odcinek Rokietnica – Krzyż. W dniu 21 czerwca 1978 roku, odcinek Krzyż – Choszczno. W dniu 15 grudnia 1978 roku, odcinek Choszczno – Szczecin Główny.

Pamietajmy, że w okresie 1995-2002 trwała systematyczna likwidacja połączeń kolejowych, linii, a nawet stacji kolejowych. W 2002 roku, na odcinku Krzyż – Gorzów Wielkopolski były tylko 4 pary pociągów osobowych. Stacja jest przesiadkową dla podróżujących do Gorzowa Wielkopolskiego. Aktualnie (2024 roku) na wspomnianym odcinku jest 15 par pociągów osobowych. Co jakiś czas, wraca sprawa elektryfikacji tego odcinka. W ruchu dalekobieżnym Krzyż Wielkopolski jest stacją pośrednią na odcinku Poznań Główny – Szczecin Główny. Liczba połączeń dalekobieżnych wzrasta w sezonie letnim, w związku z położeniem stacji na jednej z bezpośrednich tras nad morze Bałtyckie. W 2022 roku, stacja obsługiwała 1 500 pasażerów w ciągu doby.

Linie Kolejowe na stacji Krzyż Wielkopolski.

Linia kolejowa Nr 203 Tczew – Piła Główna – Kostrzyn to jest linia o długości 342,890 km, dwutorowa i jednotorowa, niezelektryfikowana. Od Tczewa biegnie w kierunku południowo-zachodnim, aż do granicy zachodniej Polski. Linia przebiega przez województwa: Pomorskie, Wielkopolskie i Lubuskie. Prędkość maksymalna biegu pociągu wynosi 120 km/h. Linia została poprowadzona długimi prostymi odcinkami i gdyby linia miała większy wpływ na Polską Gospodarkę, możliwe byłoby zwiększenie prędkości do 200 km/h. Odcinek Krzyż – Bydgoszcz otwarto w dniu 26 lipca 1851 roku.

Linia kolejowa Nr 351 Poznań Główny – Szczecin Główny to jest linia biegnąca z południowego-wschodu w kierunku północno-zachodnim. Jest to linia o długości 213,500 km, jedno i dwutorowa, zelektryfikowana prądem 3 kV DC. Linia jest fragmentem międzynarodowej magistrali E 59, która przebiega ze Skandynawii na Południe Europy. Oprócz Nadodrzanki linia Nr 351 jest podstawową linią, która łączy Szczecin z centralną Polską. Linia położona jest na terenie trzech województw; wielkopolskiego, lubuskiego i zachodniopomorskiego. Odcinek linii kolejowej z Dobiegniewa do Wronek (Kolej Stargardzko-Poznańska) wraz ze stacją w Krzyżu, chwilowo o nazwie Dragemünde „Drawoujście”, oddano do użytku w dniu 20 czerwca 1848 roku.

Opracował Karol Placha Hetman