Toruń 2024-09-03

Lokomotywa Elektryczna PESA Gama 111Ed-076 „Wojtek”.

Lokomotywa elektryczna PESA Gama to dobry powrót Polskich producentów do budowy lokomotyw w Polsce, które zostały zaprojektowane przez Polskich inżynierów. Po trudnych 90-latach XX wieku, transformacji ustrojowej (bez lustracji i dekomunizacji), na Polskim rynku pojawiło się dwóch dużych producentów taboru kolejowego; NEWAG Nowy Sącz i PESA Bydgoszcz. W 2009 roku, pierwszą Polską nową lokomotywą była elektryczna lokomotywa Dragon, która została opracowana przez ZNTK Gliwice razem z zakładem w Nowym Sączu; późniejszy NEWAG. W 2012 roku, pojawiły się lokomotywy; NEWAG Griffin i PESA Gama.

W Bydgoszczy opracowano rodzinę lokomotyw PESA Gama; elektryczne, elektryczne z dodatkowym generatorem prądu, spalinowe i hybrydowe. Lokomotywy PESA Gama są eksploatowane między innymi przez PKP InterCity, Koleje Mazowieckie, Pol-Miedź Trans, RCP Orlen– Koltrans,  Koltrans,  Lotos,  Ecco Rail,  Kolprem, RCP,  RCP 2. Najwięcej lokomotyw należy do poolu taborowego Rail Capital Partners. Podstawowym modelem lokomotywy PESA Gama stała się lokomotywa elektryczna, która pracuje pod trakcją 3 kV DC.

Pool jest to luźne porozumienie firm zawierane w celu realizacji konkretnych przedsięwzięć, takich jak prowadzenie wspólnej polityki cenowej, określenie rynków zbytu lub tworzenie wspólnych funduszy. Porozumienie to ma charakter doraźny i czasowy.

Dane T-T PESA Gama:

Rozpoczęcie produkcji 2012 rok. Układ osi Bo’Bo’. Długość 19,80 m. Szerokość 3,00 m. Sieć elektryczna (3 kV DC, 15 kV AC lub 25 kV AC). Lokomotywy elektryczne o prędkości do 200 km/h, w ruchu pasażerskim i do 160 km/h w ruchu towarowym. Lokomotywy spalinowe o prędkości 160 km/h w ruchu osobowym. Maksymalna siła pociągowa wynosi 300 kN, także przy jeździe na silniku spalinowym. Siła pociągowa przy rozruchu 320 kN. Maksymalny nacisk na oś 206 kN. Agregat prądotwórczy 420 kVA.

Oferowane wersje lokomotyw PESA Gama:

Typ 111DE – hybrydowa, zasilanie 3 kV DC, uniwersalna, prędkość 160 km/h.

Typ 111DEa – spalinowo-elektryczna, zasilanie 3 kV DC, uniwersalna, prędkość 140 km/h.

Typ 111DEb – spalinowo-elektryczna, zasilanie 3 kV DC, uniwersalna, prędkość 160 km/h.

Typ 111Ea – elektryczna, zasilanie 3 kV DC, towarowa, prędkość 140 km/h.

Typ 111Eb – elektryczna, zasilanie 3 kV DC, uniwersalna, prędkość 160 km/h.

Typ 111Ec – elektryczna, zasilanie 3 kV DC, towarowa, prędkość 140 km/h.

Typ 111Ed – elektryczna, zasilanie 3 kV DC, uniwersalna, prędkość 160 km/h.

Typ 111Ee – elektryczna, zasilanie 3 kV DC i 15 kV AC, towarowa, prędkość 140 km/h.

Typ 111Ef – elektryczna, zasilanie 3 kV DC i 15 kV AC, uniwersalna, prędkość 160 km/h.

Typ 111Eg – elektryczna o mocy 6 000 kW, zasilanie 3 kV DC, pasażerska, prędkość 189 km/h.

Typ 111Eh – elektryczna o mocy 6 000 kW, zasilanie 3 kV DC i 15 kV AC, pasażerska, prędkość 189 km/h.

Typ 111MS – elektryczna o mocy 6 400 kW, zasilanie 3 kV DC, 15 kV AC i 25 kV AC, pasażerska, prędkość 200 km/h.

Typ 111MS – elektryczna o mocy 6 400 kW, zasilanie 3 kV DC, 15 kV AC i 25 kV AC, towarowa, prędkość 140 km/h.

Historia konstrukcji PESA Gama.

Pierwszą wersją lokomotywy PESA Gama była lokomotywa nazwana Maraton, którą oznaczono 111Ed Marathon. Lokomotywa powstała dzięki dofinansowaniu z Narodowego Centrum Badań i Rozwoju, to jest Polskiej Agencji Wykonawczej w rozumieniu ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 roku, o finansach publicznych (Dz.U. z 2022 r. poz. 1634), powołanej do realizacji zadań z zakresu polityki naukowej, naukowo-technicznej i innowacyjnej państwa. Centrum ma siedzibę przy ul. Chmielnej 69 w Warszawie. Dofinansowanie obejmowało projekt elektrycznej lokomotywy, o prędkości powyżej 200 km/h, zasilanych różnym prądem, o konstrukcji modułowej. Pierwszą lokomotywę typu 111Ed-001 zaczęto budować z początkiem 2012 roku. Lokomotywę PESA Gama zaprezentowano w dniu 18 września 2012 roku, na Targach InnoTrans 2012 w Berlinie.

Pierwsze jazdy testowe lokomotywy przeprowadzono w rejonie Bydgoszczy. Póżniej wykonano jazdy do Inowrocławia, Poznania i Zduńskiej Woli. Lokomotywę testowano na torze w Żmigrodzie. Podczas testów osiągnięto prędkość 173 km/h. Lokomotywa pierwszy certyfikat otrzymała dla prędkości 160 km/h, dla pociągów osobowych i 140 km/h dla pociągów towarowych. Od dnia 11 stycznia 2013 roku, rozpoczęto jazdy komercyjne pod nadzorem firmy Lotos Kolej. Lokomotywa ciągnęła pociągi do Gdańska, Zduńskiej Woli i innych miejscowości. Od marca 2013 roku, lokomotywy testowano w PKP InterCity. Obsłużono 26 pociągów. Były relacje: Warszawa – Kraków, Warszawa – Poznań, Warszawa – Gdynia, Warszawa – Wrocław. Nie było żadnych awarii. Sporządzono listę koniecznych poprawek.

Podczas jednego z przejazdu doszło do potracenia człowieka. Lokomotywę skierowano na przegląd. Po naprawie lokomotywę w maju 2013 roku, skierowano ponownie do firmy Lotos Kolej. Tu lokomotywa 111Ed-001 jeździła do marca 2014 roku.

Lokomotywy PESA Gama testowano u przewoźników; Pol-Miedź Trans i Orlen KolTrans. Certyfikaty na różne wersje lokomotyw PESA Gama wydano w lipcu 2014 roku. W dniu 15 kwietnia 2014 roku, podpisano pierwszą umowę na dostawę 2 lokomotyw typu 111Eb dla Kolei Mazowieckich. W dniu 8 lipca 2015 roku, sprzedano pierwszą lokomotywę typu 111Ed firmie Lokomotiv i podpisano opcję na dwie kolejne lokomotywy. W dniu 7 lipca 2020 roku, podpisano umowę na dostarczenie jednej lokomotywy typu 111Ed dla spółki Pol-Miedź Trans. W lipcu 2021 roku, podpisano kontrakt na dostawę 3 lokomotyw dla firmy PCC Intermodal. W dniu 26 października 2022 roku, firma PKP InterCity podpisała kontrakt na dostawę 16 lokomotyw 111Ed. Do stycznia 2021 roku, wyprodukowano 33 lokomotywy PESA Gama; 22 egzemplarze elektryczne i 11 egzemplarze spalinowe. PESA Gama jest eksploatowana przez firmy: PKP InterCity, Koleje Mazowieckie, Pol-Miedź Trans, RCP Orlen– Koltrans,  Koltrans,  Lotos,  Ecco Rail,  Kolprem, RCP,  RCP 2.

Lokomotywa typu 111Eb nie jest wyposażona w dodatkowy agregat prądotwórczy. Lokomotywy te używają na przykład Koleje Mazowieckie.

PESA Gama Maraton dwutrakcyjna elektryczna – spalinowa. Dokładnie jest to lokomotywa elektryczna, którą wyposażono w dodatkowy agregat i lokomotywa spełnia funkcję manewrowej, na bocznicach – torach bez drutów.

PESA Gama spalinowa.

W lipcu 2014 roku, zaprezentowano pierwszą lokomotywę PESA Gama spalinową, typu 111Db (SU160). Była to lokomotywa budowana dla specyfikacji przekazanej przez PKP InterCity. We wrześniu 2014 roku, lokomotywę pokazano na tragach InnoTrans. Testy przeprowadzano na szlakach bez drutu, między innymi na linii Krzyż – Piła Główna. Lokomotywa spalinowa kursowała ze składami osobowymi i towarowymi. W dniu 17 lipca 2014 roku, podpisano umowę na dostawę 10 lokomotyw spalinowych typu 111Db (SU160) dla PKP InterCity. Lokomotywy zamówiono do obsługi szlaków: Ełk – Korsze, Ełk – Suwałki, Rzeszów – Zamość, Rzeszów – Zagórz, Krzyż – Gorzów Wielkopolski, Piła – Krzyż, Rzeszów – Lublin.

W maju 2015 roku, PKP InterCity rozpoczęło jazdy testowe pierwszej dostarczonej lokomotywy z wagonami pasażerskimi bez pasażerów. Normalna eksploatacja rozpoczęła się w dniu 16 czerwca 2015 roku. Dzięki zakupowi lokomotywy SU160 przewoźnik mógł zaprzestać wypożyczania lokomotyw SU46 od PKP Cargo. Wystąpiły jednak trudności w eksploatacji lokomotyw SU160 z uwagi na silne mrozy oraz wypadki na przejazdach kolejowo-drogowych i zderzenia z dzikimi zwierzętami. Te zdarzenia wyłączyły niektóre lokomotywy z ruchu. Firma PKP InterCity pozyskała prototyp SU160 (111Db-001), a także wypożyczyła od firmy České Dráhy 5 lokomotyw spalinowych, z silnikami spalinowymi o mocy 1 000 kM. Sprawa miała drugie dno, bo pojawiło się germańskie lobby, które chciało sprowadzić spalinowe lokomotywy SIEMENS. W dodatku producent oferował przebudowę starych elektrycznych lokomotyw SIEMENS na wersje spalinowe i to podobno w ciagu 10 godzin.

PESA Gama hybrydowa.

Gama hybrydowa to jest lokomotywa, która nadaje się do prowadzenia pociągów pod siecią trakcyjną 3 kV z prędkością 160 km/h oraz do jazdy na trasach bez sieci trakcyjnej z prędkością 120 km/h.

We wrześniu 2017 roku, zainteresowane strony podpisały umowę, odnośnie współpracy badawczo – rozwojowej, w ramach tego projektu. W styczniu 2022 roku, ukończono pierwszy egzemplarz lokomotywy. W lutym 2022 roku, rozpoczęto jazdy testowe. W dniu 26 października 2022 roku, podpisano umowę na dostawę 16 lokomotyw elektryczno-spalinowych wraz z ich utrzymaniem.

Konstrukcja PESA Gama.

Wózek pojazdu 111E został specjalnie zaprojektowany dla lokomotywy Gama. Wersja podstawowa przeznaczona jest do eksploatacji z prędkościami do 160 km/h i pracy w zakresie temperatur otoczenia od -30 stopni C do +60 stopni C. Wersja wózka dla prędkości 200 km/h, jest zmodyfikowana, aby pomieściła inną przekładnię i inne silniki trakcyjne. Przekładnie są jednostopniowe i produkowane przez firmę Henschel Antriebstechnik Kassel.

Zastosowano silniki trakcyjne VEM różnych typów; o mocy 1 400 kW lub 1 500 kW lub 1 600 kW. Zamontowano 4 falowniki po jednym na każdy silnik i dwa przekształtniki. Zastosowano odbieraki prądu firmy Stemmanna.

Moc silnika dojazdowego pozwala na obsługę wszystkich bocznic, a także wprowadzenie pociągu o masie 3 200 ton na wzniesienie, nawet 7 promili oraz na przemieszczanie się składu na odcinkach pozbawionych napięcia trakcyjnego, przy minimalnym zasięgu 42 km, (zbiornik paliwa o pojemności 900 litrów).

Lokomotywa ma dwa stopnie usprężynowienia zawieszenia. Pierwszym są sprężyny śrubowe, drugim sprężyny typu flexicoil. Dodatkowo zastosowano pionowe, poziome i skośne tłumiki, zmniejszające drgania między wózkiem a pudłem.

W lokomotywach z dodatkowym silnikiem spalinowym zamontowano silnik spalinowy mocy 403 kW (Caterpillar C15 ACERT), sprzęgnięty z prądnicą prądu przemiennego, o mocy 420 kW, produkcji EMIT. Przy jeździe na silniku spalinowym maksymalna prędkość eksploatacyjna wynosi 40 km/h. Bez wagonów prędkość wynosi 76 km/h. Pojemność zbiornika paliwa oleju napędowego wynosi to 900 litrów. Zamiana napędu elektrycznego na spalinowy trwa 5 minut. Należy uruchomić silnik spalinowy i wykonać inne czynności. W egzemplarzach dla firmy Rail Capital Partners silnik CAT został zastąpiony przez silnik Volvo.

Lokomotywa PESA Gama wyposażona jest w hamulce elektrodynamiczne z odzyskiwaniem energii do sieci trakcyjnej lub jej wytracaniem w opornikach. Są także standardowe hamulce pneumatyczne i elektro-pneumatyczne. Każdy wózek ma po dwa, zamontowane po przekątnej, sprężynowe hamulce postojowe. Tarcze hamulcowe zaciskane są przez cylindry produkcji Knorr-Bremse, mocowane do ramy wózka.

Pudło lokomotywy jest wykonanie ze stali oraz profili i blach ze stopów aluminiowych. Wytrzymałość konstrukcji pudła spełnia wymagania normy EN 12663. W czołownicach zamontowano zderzaki, sprzęgi śrubowe, końcówki przewodów hamulcowych i zasilających. Lokomotywa dzieli się na trzy części; dwie kabiny na końcach lokomotywy i przedział maszynowy. Kabiny wyposażono w strefy zgniotu. W czasie kolizji najpierw siłę zderzenia przejmuje sprzęg, a kluczową rolę spełniają absorbery energii, które poza jej pochłanianiem zapobiegają również wspinaniu się pojazdów na siebie. W drugiej fazie energię zderzenia pochłania tak zwany honey comb, czyli plaster miodu – blok specjalnie ukształtowanych elementów aluminiowych.

Kabiny wyposażono w klimatyzację z funkcją ogrzewania, firmy Konvekty. Mechanicy mają także do dyspozycji toaletę w systemie zamkniętym firmy TM Technischer Gerätebau. Toaleta nie jest często montowana w tego typu pojazdach. Mechanicy mają także do dyspozycji; czajnik, lodówkę i kuchenkę mikrofalową. Wyposażenie kabin było konsultowane ze Związkami Zawodowymi Kolejarzy. Kabina zebrała również pochwały maszynistów z Włoch i Czech podczas Targów InnoTrans 2012. W pojeździe zastosowano system kamer zewnętrznych, łącznie z kamerą skierowaną na sprzęg śrubowy. Lokomotywa w systemie sterowania otrzymała tempomat. Zastosowano oświetlenie diodowe.

Lokomotywa PESA Gama typ 111Ed-076 „Wojtek”.

Numer EVN: 91 515 170 228-8. Rok produkcji 2024 rok. Dostarczona użytkownikowi w czerwcu 2024 roku. Lokomotywa została oklejona barwami firmy; czarno-czerwona. CARGOUNIT.

Opracował Karol Placha Hetman