Grudziądz 2021-04-13

Kolej w Grudziądzu.

Współrzędne geograficzne: 53.466N 18.778E. Elewacja 23 m.

W Grudziądzu, odległość z dworca kolejowego na byłe lotnisko to zaledwie 1 km. Ten dystans przemierzało wielu Polskich pilotów i mechaników, którzy we wrześniu 1939 roku, stawili opór armii germańskiej. W 1878 roku, do Grudziądza doprowadzono pierwszą linię kolejową, jednocześnie budując most drogowo-kolejowy na Wiśle. Lotnisko uruchomiono w 1911 roku i było użytkowane do 1980 roku.

Most przez Wisłę w Grudziądzu.

Rozwój miasta Grudziądz był uzależniony do przepraw promowych przez Wisłę, a później od stałej przeprawy jaką jest most.

Pierwszy most przez Wisłę powstał na wysokości miejscowości Nowa Wieś poniżej Grudziądza, na polecenie króla Władysława IV w 1635 roku. Budowniczym mostu był Eliasz Arciszewski. Był to most typu łyżwowego, czyli drewniany most, którego konstrukcja oparta jest na łodziach, które w staropolskim języku były nazywane łyżwy. Pierwsza i ostatnia łódź są zakotwiczone do brzegu. Konstrukcja nie była trwała i wiosną, kiedy spływały kry, most należało rozebrać. W historii Polski pierwszym konstruktorem mostu łyżwowego był mistrz Jarosław, który zbudował tego typu most na rzece Wiśle w okolicach Czerwińska podczas wojny z zakonem krzyżackim, w 1410 roku. W Grudziądzu, kolejny most łyżwowy zbudowano w 1655 roku, na polecenie króla Szwecji Karola Gustawa, podczas potopu szwedzkiego. Kolejne mosty powstały w okresie 1758-1762, kiedy wojska moskiewskie przekraczały Wisłę. Przypuszczalnie około 1800 roku, zbudowano most drewniany wsparty na palach.

Rozwój kolei żelaznej wymagał jednak mostów trwałych, kamiennych lub stalowych. Dlatego w latach 1876-1879 (w czasie zaboru pruskiego), zbudowano most drogowo-kolejowy. Most ma długość 1 098,4 m. Do chwili obecnej, most ten jest najdłuższym mostem drogowo-kolejowym w Polsce, a w czasie jego powstania był najdłuższym w cesarstwie niemieckim.

Z uwagi na strategiczne znaczenie mostu, władze pruskie nakazały wybudować na lewym brzegu kamienny bunkier oraz żelazną bramę, która zamykała wjazd na most i do miasta. Most budowały dwie spółki budowlane. Pierwsza zbudowała potężne podpory. Druga, to było towarzystwo akcyjne przemysłu górniczego Union w Dortmundzie, które zajęło się budową jedenastu przęseł, każde z nich o długości 100 m. Przęsła stalowe były typu kratownicowego, łączone przy pomocy nitowania na gorąco. W 1909 roku, most poddano generalnemu remontowi.

Po wielkiej wojnie światowej, Grudziądz został przyłączony do odrodzonej Polski i miasto w większości zasiedliła ludność Polska. Kiedy germańcy napadli na Polskę, w dniu 2 września 1939 roku, polscy saperzy wysadzili most, zrzucając do wody trzy przęsła. To wysadzenie utrudniło atak armii germańskiej na Polskę. Podczas okupacji, w okresie 1940 – 1942, most został odbudowany. Kiedy się zbliżał front moskiewski, wermacht zaminował most. Jego wysadzenie nastąpiło prawdopodobnie przypadkowo, bo w tym czasie na moście były setki uciekinierów germańskich, z wozami, wózkami, rowerami i całym dobytkiem. Wiele osób zginęło, a inni zostali ranni. Było to prawdopodobnie w dniu 21 lutego 1945 roku.

Po wojnie Polska próbowała odbudować most. Okazało się to jednak bardzo trudne, bo każde przeszło było tak bardzo zniszczone, że nadawało się tylko na złom. Odbudowę mostu zlecono wybitnemu polskiemu inżynierowi Franciszkowi Szelągowskiemu, który na swoim koncie miał kilka projektów odbudowy mostów na Wiśle. Odbudowa mostu w Grudziądzu trwała w okresie 1947 – 1951, według projektu Franciszka Szelągowskiego. Most otrzymał inny układ kratownic, ale został wsparty na tych samych filarach.

Od 1981 roku, most nosi imię sportowca i olimpijczyka Bronisława Malinowskiego, który 27 września 1981 roku, zginął w wypadku drogowym na tym moście. Bronisław Malinowski największe sukcesy odniósł w biegu na 3 000 metrów z przeszkodami. Dwukrotnie zdobywał na tym dystansie medale olimpijskie: w 1976 roku, w Montrealu medal srebrny, a w 1980 roku, w Moskwie medal złoty.

W 1999 roku, most przeszedł remont generalny. W 2020 roku, podjęto decyzje o kolejnym remoncie mostu.

Most położony jest na dolnej Wiśle na wysokości centrum miasta Grudziądz. W pobliżu, w górę Wisły, w odległości 7 km, jest nowy most w ciągu autostrady A1 (E75), który został oddany do użytku w 2011 roku. Most ten jest żelbetonowy o długości 1 954 m. Z kolei w dół Wisły, w odległości 35 km, jest most drogowy w ciągu drogi krajowej Nr 90, na wysokości Kwidzyna. Kolejny most kolejowy przez Wisłę, w dół jej biegu jest w Tczewie, a w górę biegu Wisły jest most drogowo-kolejowy Fordoński imieniem Rudolfa Modrzejewskiego w okolicach Bydgoszczy, o długości 1 005 m.

Przez most w Grudziądzu przebiega Droga Krajowa Nr 16 oraz linia kolejowa Nr 208 Laskowice Pomorskie – Grudziądz.

Szlak kolejowy Nr 208, na odcinku Jabłonowo Pomorskie – Grudziądz, o długości 34 km, został uruchomiony w listopadzie 1878 roku. W 1879 roku, uruchomiono odcinek Grudziądz – Laskowice Pomorskie, przez most na Wiśle, o długości 25 km. W 2014 roku, wyremontowano odcinek Grudziądz – Laskowice Pomorskie. Szlak Nr 208 w większości jest niezelektryfikowany i jednotorowy.

Dworzec kolejowy w Grudziądzu.

Dworzec kolejowy w Grudziądzu został otwarty w listopadzie 1878 roku, jednocześnie ze szlakiem kolejowym Jabłonowo Pomorskie – Grudziądz. Obecnie na stacji krzyżują się dwa szlaki kolejowe: Nr 207 Toruń Wschodni – Malbork oraz Nr 208 Działdowo – Chojnice. W 2018 roku, stacja obsługiwała około 1 500 pasażerów na dobę.

W 1885 roku, został zbudowany murowany dworzec z pocztą i magazynami. Budynek dworcowy zbudowano z północnej strony torów kolejowych. Przed budynkiem dworcowym był brukowany plac, a ulicą Dworcową jeździły konne tramwaje, od 1896 roku. Pierwsza linia tramwajowa wiodła z dworca kolejowego ulicą Dworcową i obecną ulicą Marszała Józefa Piłsudskiego do skrzyżowania z ulicą Karabinierów. Oprócz budynku dworca zbudowano kilkanaście budynków kolejowych: magazyny, nastawnie, warsztaty. Większość z nich istnieje do chwili obecnej.

W okresie 1903 – 1904, obok pierwszego dworca kolejowego zbudowano nowy, większy budynek dworcowy w stylu neogotyckim. To ten budynek jest na większości pocztówek i zdjęć z Grudziądza. W budynku był duży hol z kasami biletowymi. Była poczekalnia i restauracja. Na górze znajdowały się mieszkania służbowe kolejarzy i właściciela restauracji. Pierwszy peron miał kryte zadaszenie. Projekt dworca został opracowany w Berlinie, w Ministerstwie Robót Publicznych.

Dworzec w Grudziądzu nadal się rozbudowywał. We wschodniej części stacji, z północnej strony torów, w okresie 1911 – 1912, zbudowano parowozownię. Obecnie (2021 rok) parowozownia (lokomotywownia) jest nieczynna. Całkowite zlikwidowano obrotnicę lokomotyw. Obok jest wieża wodna, obecnie już nie używana.

Główny budynek dworca, podczas walk o Grudziądz, w 1945 roku, został całkowite zniszczony. Na jego miejscu w okresie 1960 – 1963, zbudowano nowy dworzec, z duży przeszklonym holem i kasami biletowymi. Monotonie wnętrza przerwy antresola umieszczona na całej długości budynku. Główne wejście do budynku zostało przykryte dużą wiatą, która chroni pasażerów od złych warunków atmosferycznych. Dworzec jest projektu pana Zbigniew Czekanowski, z Biura Projektów Budownictwa Komunikacyjnego w Gdańsku oraz pan konstruktora inżyniera Konrada Kubińskiego i pana architekta Bernarda Cofty, w zakresie projektu wnętrz. Obiekt oddano oficjalnie do użytku w 1965 roku, na obchody 900-lecia Grudziądza. W 2020 roku, do rejestru zabytków został wpisany dworzec kolejowy w Grudziądzu, któremu groziła rozbiórka. Bez wątpienia, w 60-latach XX-wieku, dworzec należał do nowoczesnych i funkcjonalnych. Projekt dworca w Grudziądzu zyskał uznanie historyków architektury i jest podawany jako przykład nowoczesnej architektury dworcowej XX wieku. Obecnie (2021 rok), jednym z jego użytkowników jest sklep sieci handlowej „Biedronka”. Do 2023 roku, budynek dworca ma być odnowiony.

Stacja kolejowa Grudziądz ma trzy perony. Peron 1 został wyremontowany w 2015 roku i jest zadaszony. Ma długość 227 m. Peron 2 jest zadaszony i ma długość 207 m. Peron 3 jest węższy i niższy i jest bardziej peronem technicznym. Ma długość 250 m. Nie ma zadaszenia. Na stacji, na wysokości torów jest także droga techniczna przez torowisko. Pod peronami przebiega tunel dla podróżnych, który rozpoczyna się w hali dworcowej i przechodzi pod wszystkim peronami, a kończy się za ulicą Droga Łąkowa (droga krajowa Nr 16).

Ruch kolejowy w Grudziądzu.

Do 1990 roku, dworzec Grudziądz był jednym z ważniejszych węzłów kolejowych w tej części Polski. Miał wiele połączeń pociągami osobowymi i pospiesznymi. Planowano elektryfikację szlaków kolejowych, do której nie doszło.

W kolejnych latach nastąpił regres. Likwidowano kolejne połączenia, uznając je za nieekonomiczne. W 2009 roku, Grudziądz utracił ostatnie połączenie pociągu dalekobieżnego. W ubiegłych latach stacja Grudziądz tętniła życiem, posiadała wiele połączeń regionalnych jak i pospiesznych, które ze względów ekonomicznych zostały powoli wycofywane i to doprowadziło do tego, że od 2009 roku Grudziądz nie posiada żadnego pociągu dalekobieżnego.

Do 2006 roku, przez stację kursowały pociągi na przykład: pociąg przyspieszony „Liwa” relacji: Toruń Główny – Gdynia Główna, przez Grudziądz, Kwidzyn, Malbork. Pociąg przyspieszony „Bursztyn” relacji: Grudziądz – Słupsk, przez Kwidzyn, Malbork, Gdynię Główną.

Do 2007 roku, na przykład: pociąg przyspieszony „Powiśle” relacji: Brodnica – Bydgoszcz Główna, przez Jabłonowo Pomorskie, Grudziądz, Laskowice Pomorskie. Pociąg pospieszny „Bory Tucholskie” relacji: Warszawa Zachodnia – Kołobrzeg, przez Działdowo, Lidzbark, Brodnicę, Jabłonowo Pomorskie, Grudziądz, Laskowice Pomorskie, Tucholę, Chojnice, Szczecinek.

Do 2009 roku, na przykład: pociąg pospieszny „Warmia” relacji: Kraków Płaszów – Grudziądz, przez Działdowo, Brodnicę, Jabłonowo Pomorskie.

Do 2013 roku, na przykład: pociągi osobowe w relacjach bezpośrednich: Malbork – Toruń Główny.

Od 2015 roku, stację Grudziądz obsługuje przewoźnik Arriva, który prowadzi połączenia w ruchu lokalnym. Są pociągi do: Brodnicy (9 par), do Torunia (13 par), do Laskowic Pomorskich (8 par), do Malborka (4 pary), do Bydgoszczy (6 par). Przewoźnik Arriva używa głównie SZT dwu-wagonowe PESA 218Mc typu SA133.

Dużym problemem jest brak elektryfikowanych szklaków. Dlatego mogą tutaj jeździć tylko pociągi z lokomotywami spalinowymi lub SZT (Spalinowe Zestawy Trakcyjne). W 2020 roku, do Grudziądza powróciły pilotażowo pociągi InterCity, obsługiwane przez nowoczesne lokomotywy SM4210, które ciągną 2 – 4 wagony osobowe bezprzedziałowe lub przedziałowe.

Opracował Karol Placha Hetman