Wieliczka 2022-08-04

Dawny przystanek osobowy Wieliczka Rynek.

Współrzędne geograficzne: 49.985N 20.060E.

Obecnie (2022 rok) w Wieliczce są trzy stacje kolejowe (przystanki osobowe): Wieliczka – Rynek – Kopalnia (końcowy przystanek), Wieliczka Park oraz Wieliczka Bogucice. Kiedyś istniał końcowy przystanek Wieliczka Rynek, o którym jest ten rozdział.

Opis zdjęcia: W deptaku pozostawiono szyny kolejowe. Na widocznych tablicach są zdjęcia dawnej Wieliczki. Z lewej strony widoczny fragment budynku dworca z 1960 roku.

Szlak kolejowy do Wieliczki.

Ale za porządkiem. Linię kolejową do kopalni soli w Wieliczce zaplanowano w 1855 roku. Dlatego w 1856 roku, zbudowano stację kolejową Kraków Bieżanów na szlaku kolejowym Kraków – Tarnów. W 1857 roku linia kolejowa Kraków Bieżanów – Kopalnia Soli została uruchomiona. Przy okazji zbudowano stację kolejową dla funkcjonującej drożdżowni. Linia do Wieliczki została uruchomiona w dniu 26 stycznia 1857 roku. Linia należała do Austriackich Kolei Państwowych. Polska była wówczas pod zaborami.

Wielicki dworzec ulokowano w sąsiedztwie obecnego Hotelu Turówka. Pierwotnie obiekt wchodził w skład warzelni soli. Budowa nowej warzelni soli była prowadzona w okresie 1812 – 1813, pod kierunkiem hutmistrza salinarnego Alojzego Hrdiny, który przybył z Ebensee. Budynek wzniesiono na gruntach należących do miasta, na obszarze średniowiecznego folwarku zwanego „TUR”. Stąd nazwa obiektu, Turówka. Ostatecznie budynek nie pełnił funkcji warzenia soli, bo wybuchła wielka wojna światowa. W budynku stacjonowało wojsko, a potem zrobiono z niego magazyn. Po 1857 roku, po wybudowaniu linii kolejowej do Wieliczki, do budynku doprowadzono bocznicę kolejową, która zakończona była obrotową zwrotnicą. Umożliwiało to podstawianie wagonu bezpośrednio pod drzwiami magazynu, od strony zachodniej. W pobliżu postawiono następne magazyny. W okresie 1920 – 1990 całe górne piętro budynku przeznaczono na mieszkania dla pracowników sali wielickich. W 1988 roku utworzono tu hotel pracowniczy, a w 2006 roku, Hotel Turówka.

Stacja Wieliczka w okresie świetności miała pięć torów. Zbudowano na niej dworzec, który istnieje do chwili obecnej, a stacja nazywa się Wieliczka Park. Ruch kolejowy systematycznie wzrastał. Pociągi kończyły i rozpoczynały bieg na obecnej stacji Wieliczka Park.

Składy łączono z wagonów osobowych i towarowych. Początkowo jeździła tylko jedna para pociągów. Od 1893 roku, uruchomiono drugą parę pociągów. Trzecia para pociągów pojawiła się po zbudowaniu łącznicy w kierunku Tarnowa, na stacji Kraków Bieżanów. Łacznica ta umożliwiała bezpośrednią jazdę pociagów z Wieliczki do Tarnowa. Obecnie łącznicy tej już nie ma.

W czasach austriackich władze interesowały się tylko jak największym wydobyciem soli i jej transportem do Wiednia. Dlatego miasto Wieliczka wyglądało bardzo ubogo. Większość domów była drewniana. Dopiero po odzyskaniu przez Polskę niepodległości sytuacja zaczęła się poprawiać.

W 1861 roku, w Wieliczce zbudowano bocznicę kolejową prowadzącą w okolice szybu Regis, który wówczas nazywał się szyb Cesarza Franciszka Józefa I. Na końcu bocznicy zbudowano niewielką stację i magazyny, gdzie obecnie jest Tężnia Solankowa. Pierwsze wagony z solą z tej stacji wyjechały w dniu 14 października 1861 roku. Wagony były ciągnione przez zaprzęgi konne. W kolejnych latach bocznice kolejowe poprowadzono do: Szyb świętej Kingi (wówczas Cesarzowej Elżbiety), Szyb Tadeusza Kościuszki (wówczas Cesarza Józefa II). Od 1889 roku, wagony z solą były ciągnięte przez lokomotywy parowe.

W 1927 roku, szlak w Wieliczce wydłużono do stacji końcowej Wieliczka Rynek. Tu dojeżdżały pociągi osobowe z turystami i mieszkańcami. Stację obsługiwał wagon motorowy, co ułatwiało zmianę kierunku jazdy. Na stacji Wieliczka rynek nie było obrotnicy, ani drugiego toru.

Niemiecka okupacja ponownie zdegradowała firmę PKP, a jej dobudowa po drugiej wojnie światowej była kosztowna i długa. W 1948 roku linia miała Nr 139, a w 1988 roku, miała Nr 121. Obecnie ma Nr 109.

W 1960 roku, linię do Wieliczki zelektryfikowano, co było dużym sukcesem. Dzięki temu na szlak skierowano pojemne i wygodne składy EZT, które zawsze kończyły bieg na stacji Wieliczka Rynek. Pierwszy elektryczny skład ETZ wyjechał na linię w dniu 29 maja 1960 roku. W 1965 roku, do Wieliczki kursowało już 18 – 20 par pociągów. Pociągi rozpoczynały bieg na stacji Kraków Główny. Linia Nr 109 do Wieliczki była intensywnie eksploatowana do końca 80-lat XX wieku. Jeździły nią pociągi towarowe z solą i cegłami oraz osobowe, zwykle EN57. Pociągi towarowe w drugą stronę wiozły takie towary jak węgiel czy drewno, konieczne dla pracy kopalni.

W 1992 roku, wystąpiła wielka awaria w Kopalni Wieliczka. Polegała ona na wycieku ogromnych ilości wody, które groziły zalaniem całej kopalni. Jednak nie dopuszczono do tego. Zamontowano nowoczesne i wydajne pompy, odporne na słoną wodę i zatamowano wyciek. Wyciek ten spowodował uszkodzenie torów i pociągi musiały kończyć bieg na stacji Wieliczka (Wieliczka Park).

W kolejnych latach zakończono wydobywanie soli w Wieliczce i pociągi towarowe przestały kursować. Ruch osobowy przejęli prywatni przewoźnicy przewożąc pasażerów busami. Były propozycje likwidacji linii Nr 109. W dodatku, szkody górnicze wpływały na uszkodzenia torowiska. Ograniczano prędkość składów EZT. Z zakończeniem wydobycia soli w Wieliczce jest tak, że soli już się nie kopie, ale wydobywana na powierzchnię solanka trafia do warzelni, gdzie odzyskuje się sól.

W 2000 roku, w wyniku cięć przewozów kolejowych zawieszono wszystkie połączenia pasażerskie z Krakowa do Wieliczki. Na szczęście w 2001 roku, ruch kolejowy przywrócono, głównie z powodu interwencji władz samorządowych Wieliczki. Wówczas kursowały EZT, jak na przykład autobusy szynowe serii EN81, czy EN57, EN71.

Modernizacja Linii Nr 109.

W dniu 4 kwietnia 2011 roku, PKP Polskie Linie Kolejowe podpisały z konsorcjum firm Eurovia Polska i Eurovia CS umowę na modernizację linii Nr 109. Prace objęły całkowitą wymianę torowiska, sieci trakcyjnej, zamontowanie nowych urządzeń SRK, stworzenie kompleksowej informacji kolejowej i budowę nowych peronów na wszystkich przystankach osobowych. Zbudowano nowy przystanek Wieliczka Bogucice. dotychczasowa stacja Wieliczka otrzymała nową nazwę Wieliczka Park. Przy tej stacji zbudowano parking dla samochodów osobowych typu P&R. Remont Linii Nr 109 obejmował: budowę nowych wyższych peronów, nowego podtorza i nowych torów. Pod szynami ułożono struno – betonowe podkłady, a w wielu miejscach podkłady metalowe typu „Y”. Wymieniono całą trakcję elektryczną: słupy i przewody. Zamontowany nowy system sterowania ruchem. W Wieliczce całkowita długość linii została skrócono o około 260 m. Remont zakończono w 2012 roku.

Z uwagi na to, że linia jest jednotorowa nie ma możliwości zmiany czoła pociągu na końcowym przystanku Wieliczka Rynek-Kopalnia. Zmiana czoła pociągu jest możliwa na stacji Wieliczka Park. Linia wyposażona jest w sieć trakcyjną, która jest dostosowana do maksymalnej prędkości 110 km/h. Na linii zamontowano urządzenia SHP. Maksymalna prędkość konstrukcyjna szlaku wynosi 80 km/h. Linia jest przystosowana do prędkości biegu pociągu 60-70 km/h. Obecnie linia Nr 109 ma długość 5,419 km. Na linii jest planowane zamontowanie urządzeń do smarowania boków główki szyny i obrzeży kół.

Pierwszy rozkładowy pociąg po zmodernizowanym szlaku przejechał w sierpniu 2012 roku. Tak szybka realizacja zadania była możliwa z uwagi na całkowite wstrzymanie ruchu kolejowego. Obecnie (2022 rok) prowadzone są prace na stacji Kraków Bieżanów i układ torowy połączenia szlaków ulega przebudowie.

Przystanek osobowy Wieliczka Rynek.

Przystanek osobowy Wieliczka Rynek funkcjonował w okresie od 1927 roku do 2010 roku. Peron znajdował się pomiędzy ulicą Adama Mickiewicza, a skrzyżowaniem ulic Powstania Warszawskiego oraz Księdza Zygmunta Goliana. Peron był typu niskiego z nawierzchnią asfaltową. Wysokość peronu wynosiła około 0,40 m nad główką szyny. Na peronie były trzy zadaszenia z prostymi ławkami. Było oświetlenie w postaci latarni ulicznych. Kozioł oporowy znajdował się przy samym skrzyżowaniu ulic Powstania Warszawskiego oraz Księdza Zygmunta Goliana. Ale był okres, jeszcze przed elektryfikacją linii, kiedy tory kolejowy przekraczał skrzyżowanie i obecny park „Plac Kościuszki” i kończył się obok budynku kopalini „Szyb Regis”. W bruku zachowano fragment toru kolejowego obok szybu.

Pierwszy budynek dworcowy został otwarty w 1927 roku i był adaptacją niewielkiego baraku. Nowy dworzec zbudowano w 1960 roku, w czasie elektryfikacji szlaku. Dworzec był w postaci pawilonu z poczekalnią i kasą biletową. Obecnie (2022 rok) budynek nadal istnieje, ale pełni tylko funkcje handlowo – gastronomiczne.

Stacja Wieliczka Rynek została zamknięta po awarii w kopalni soli „Wieliczka” w 1992 roku. W kopalni nastąpił ogromny wyciek i kopalni groziło zalanie. Na szczęście, po wielu miesiącach sytuacja została opanowana. Pociągi kursowały wyłącznie do wcześniejszej stacji, która wówczas nazywała się Wieliczka, a obecnie Wieliczka Park. Torowisku groziło zniszczenie z powodu awarii w kopalni. Po kilku latach ruch do stacji Wieliczka Rynek przywrócono, ale pociągi jeździły bardzo wolno.

W okresie 2005 – 2009 do stacji Wieliczka Rynek czasami kursowały pociągi Retro z historycznymi lokomotywami elektrycznymi, takimi jak na przykład EP03.

Obecnie (2022 rok) na byłej stacji Wieliczka Rynek nie ma peronu i typowego torowiska. Przebudowa została wykonana w 2014 roku. W tym miejscu jest deptak, który jest częścią „Traktu Solnego”. W bardzo ładnym chodniku pozostawiono szyny byłego toru. W okresie 2020 – 2022 na trakcie umieszczono wystawę ze zdjęciami z dawnej Wieliczki. Tym traktem można przejść do kolejne stacji Wieliczka Park.

Opracował Karol Placha Hetman